José Antonio Guillén Gracia, representante da Rede de Zonas Pobres do Sur de Europa, achegouse desde Teruel a Campezo. Guillén presentou nas xornadas organizadas pola Asociación de Concellos de Álava sobre o despoboamento e o desenvolvemento rural a exitosa estratexia para facer fronte ao problema nos Altos Territorios de Escocia. Neste sentido, subliñou que no Estado español "faltan políticas claras" e que o despoboamento ten a súa orixe en "desequilibrios económicos".

Que é a Rede Europea de Zonas de Baixa Poboación do Sur? Como xurdiu?

A rede está formada por asociacións empresariais de Soria, Conca e Teruel, grupos operativos destes países e o condado de Lika-Senj en Croacia e o país de Euritania en Grecia. No Sur de Europa somos territorios de menos de 12,5 habitantes por metro cadrado, o que é o que se considera como zonas de baixa poboación segundo a normativa europea e española. Empezamos a traballar xuntos en 2008 e a nosa intención foi organizar un lobby en Europa.

Que necesidades compartides? Por que decidistes unirvos?

Reunímonos porque a perda demográfica que se estaba dando nos nosos territorios era moi grande. Cremos que a perda de poboación que estamos a vivir é síntoma dunha maior enfermidade, falta de vitalidade económica, social e doutros. As nosas posibilidades son moi limitadas, somos pequenos empresarios, de territorio moi pequeno e cando empezamos o percorrido non sabiamos moi ben o que necesitabamos, o que tiñamos que pedir.

Por onde empezastes?

Queremos cambiar as políticas. Desde o principio entendemos que a loita contra o despoboamento ou a loita contra o desequilibrio económico en España non é tanto unha cuestión de diñeiro, senón un problema de investimentos, un problema para investir ben. Si son fondos para a cohesión económica, a loita contra o despoboamento ou o fomento do emprendimiento, hai moito diñeiro, pero o problema é que non hai unha estratexia clara, que non hai unhas políticas claras para loitar realmente contra o despoboamento. Desde o principio reivindicamos que se necesita un cambio de mentalidade.

Tivestes moi presente o modelo da axencia de desenvolvemento territorial escocesa Highlands and Islands Enterprise (HIE). En que se basea o seu modelo?

En Escocia habemos visto que teñen formulacións diferentes e que obtiveron moi bos resultados. Por unha banda, teñen unha estratexia fixa, que non se cambia cada catro anos, coincidindo co cambio de goberno. Tamén alí a perda da poboación vén de lonxe. Levaban 50 anos perdendo poboación, polo que o problema é estrutural e, por tanto, había que tomar medidas básicas, estruturais. Doutra banda, todas as medidas postas en marcha tiveron o mesmo obxectivo: cambiar o modelo económico deste territorio. Eles din: "Non podemos ter unha economía do século XXI que parece do século XIX". E tomaron medidas para facerlle fronte, por exemplo, a dixitalización do territorio, non tanto de persoas como do territorio. É curioso, pero as estatísticas indican que España é un dos países europeos con mellor acceso a internet, si tense en conta á poboación, non ao territorio. Temos conectado o 95% da poboación e o 5% restante non, que sempre son iguais.

Cales son as liñas básicas da estratexia escocesa?

Vivenda de calidade a un prezo razoable, dixitalización e traballo. A economía debe diversificarse, o desenvolvemento rural e o desenvolvemento agrario non poden seguir sendo sinónimos, a agricultura ten unha marxe limitada para desenvolver e achegar valor engadido. Fai falta unha economía diferente, baseada nas novas tecnoloxías e capaz de atraer á nova poboación, unha economía que promova outras actividades, baseada na formación, que ofreza alternativas para atraer mozas.

Quen debe xestionar este proceso?

En Escocia creouse unha axencia, unha axencia autónoma. O que fai é moi interesante o seguimento de todas as leis que aproban os parlamentos escocés e británico; e si hai medidas que afectan ao medio rural e á organización territorial, interpelan aos partidos. Teñen unha gran fama e pídenlles a súa opinión sobre diversos temas.

Pódese utilizar un modelo deste tipo no Estado español?

Non. Estivemos alí hai dous anos e tentamos difundir o apreso. Trataríase de que as administracións o implantasen, porque é un modelo que obtivo un gran éxito. Los Altos Territorios de Escocia gañaron o 22% da poboación desde que se puxo en marcha a axencia. En España, por exemplo, perdemos o 36% da poboación nese período.

É tan grave o problema?

Si. Creo que si. É certo que, en moitas ocasións, os medios de comunicación sacaron as cousas fóra de contexto: Deron titulares como "Laponia do Sur" e aludiron a realidades que non teñen nada que ver co noso caso, xa que Escandinavia nunca estivo humanizada, é un territorio natural e nunca tivo máis poboación que agora. No noso caso, no campo, o ser humano sempre estivo presente, e agora ese factor está a desaparecer. Cal é o futuro dese 50% ou 60% do territorio se o ser humano desaparece del? Que pasará co noso territorio? Que pasará nas cidades? Que comerán? Que van beber? A enerxía créase no campo, eu non vexo as placas solares en Madrid. O desmantelamento do medio rural é malo para o país.

O equilibrio territorial tamén é unha cuestión de xustiza?

Con toda claridade. Vostede non pode impor a unha parte da poboación as mesmas obrigacións que os demais e á vez sen dereitos ou con menos dereitos. Tamén se necesitan oportunidades de desenvolvemento no medio rural.

Que pasos hai que dar para reverter a situación?

Temos esperanzas na estratexia contra o despoboamento que iniciou o anterior goberno do pp e que seguiu o actual goberno do PSOE. Porque é a primeira vez que se recoñece o problema e tómanse medidas. A Comunidade Autónoma Vasca ten un nivel de desenvolvemento moi elevado, pero tamén ten territorios deshabitados, polo que tamén se enfronta ao problema. O problema é de todos, o que está a pasar en Aragón ou en Castela pódese repetir aquí.

E que papel teñen niso os habitantes do medio rural?

Os habitantes do medio rural debemos ser conscientes de que somos os axentes para cambiar as cousas. Os políticos, as administracións teñen que facer o seu parte, pero se non o impulsamos nós e non cambiamos a mensaxe que temos sobre o medio rural, non imos a ningunha parte. Temos que recuperar o orgullo do caserío. De aquí a vinte e cinco ou cincuenta anos, non sei cando, será buscado por quen non teña un pobo.

Que retos tedes entre mans?

Traballamos varios informes en diferentes liñas. O último é o relativo á fiscalidade. Niso exponse que si non se crean incentivos para atraer a persoas e empresas ás contornas rurais é moi difícil reverter a situación demográfica. Ademais, trataríase dunha medida legal, que sería máis barata do que se cree. Así mesmo, o próximo ano presentaremos un informe sobre o impacto ecolóxico do despoboamento en Europa, para indicar que investir no despoboamento é investir na loita contra o cambio climático. Tamén queremos conseguir unha partida en Bruxelas, para que o partido que se inviste no norte de Europa contra o despoboamento instálese tamén no sur de Europa.