En canto á morte de Santrich, a pesar de que hai moitas cousas por esclarecer, acabamos de saber que foi asasinado na cordilleira de Perijá, na fronteira entre Colombia e Venezuela. Segundo as informacións facilitadas polos servizos de intelixencia colombianos, Santrich morreu en Venezuela como consecuencia dun " incidente armado". Pola contra, outras fontes indicaron que Santrich foi asasinado polo Exército de Venezuela por mor da peste da intelixencia e os servizos secretos de Colombia. Con todo, por boca dos seus compañeiros, sóubose que o líder fariano foi asasinado por un comando especial de Colombia que invadiu Venezuela desde Colombia. Como curiosidade, os asasinos cortaron unha punta do dedo de Santrich –sempre segundo o relato das FARC Segunda Marquetalía–. Si é así, o paramilitarismo colombiano e o Daesh non son tan diferentes.

A cordilleira Perijá é unha rexión binacional, con fronteiras pouco definidas e historicamente, cunha gran presenza de guerrillas –FARC e ELN– a ambos os dous lados desa fronteira ficticia. Sabendo iso, ademais de desmontar a teoría de que o Exército de Venezuela “protexe aos terroristas” –como din os principais medios de comunicación colombianos-, pódese dicir que a suposta operación de mercenarios asalariados do exército colombiano en Venezuela é ilegal. Fronte a iso, unha vez máis, impúxose o silencio cómplice da comunidade internacional.

Guerrilleiro e pacifista

“Se queres a paz, prepárache para a guerra” (si vis pacem parabellum) pode explicar quen foi Jesús Santrich. Pasou de guerrilleiro a pacífico antes de renovar a loita armada. En Noruega, Oslo, iniciou o camiño da paz e continuou nA Habana o longo proceso negociador, que culminou coa anexión de Gernika. Santrich estivo cinco anos na capital cubana, unha cidade totalmente namorada, e da súa man chegou a firma histórica da paz. O equipo de Santrich, que non recibiu o premio Nobel, reafirmou o seu compromiso coa loita pola paz, convencido de que a paz merecía a pena.

Durante a negociación, Jesús Santrich deuse a coñecer de maneira especial, deixando algúns momentos memorables e polémicos, entre eles cando, pouco despois de comezar a negociación de paz, o enviado de TVE preguntoulle sobre a posibilidade de pedir perdón ás vítimas. Santrich, de humor, respondeu “quizais, quizais, quizais” cantando. Aínda que as vítimas cualificaron esa resposta como unha ofensa, a propia resposta reflicte ben a natureza política de Santrich, unha persoa con capacidade para dar a volta a unha formulación desde a ironía: “Non empezamos a negociar e xa mo preguntades?”, pensaba seguramente o guerrilleiro.

Unha vez conseguida a paz, Santrich converteuse no obxectivo da 'falsa paz'. En primeiro lugar, foi encarcerado durante un ano baixo a ameaza de ser extraditado a Estados Unidos. Alí foi onde a paz sufriu o primeiro golpe. A continuación produciuse a fuxida; o guerrilleiro cego, cunha perda de visión de gran magnitude, atravesou a metade de Colombia para chegar a Perijà a través das montañas. No camiño, ademais de contar coa axuda de moita xente, tivo moitas aventuras e curiosidades como o encontro casual cos guerrilleiros do ELN. Os elenos, ao ver que era Santrich, abrazáronse e deron a benvida. Santrich era un guerrilleiro simple, próximo, humilde e traballador. Unha persoa amada, estimada e respectada. No mundo dos revolucionarios e tomando as palabras de Bertold Brecht: “Alguén imprescindible”.

E eu coñecín a ese Santrich; na montaña, coa súa kalashnikova, aínda que as súas armas sexan outras: ironía, canto, pinturas, música e poesía. En poesía, por exemplo, souben que nas últimas semanas reescribiu o libro Poesia para Euskal Herria, que no seu día se estendeu por todas as frontes do Bloque Caribe das FARC. Pódese dicir que Santrich foi unha viva representación do guerrilleiro romántico, un dos grandes revolucionarios do século XXI. E, desgraciadamente, Santrich tamén é o reflexo do fracaso dun proceso de paz.