Jesús, Chuso, Naves, amigo. Fúchesche, camarada, deixándonos neste mundo, loitamos xuntos para transformarnos neste mundo e... e, bo, fixemos o que puidemos.

Pronuncia o teu nome e chéganme outras dúas palabras que están intimamente unidas ao meu padal: asemblea, igualdade.

Nacemos en diferentes pobos, e as nosas vidas cruzáronse en Vitoria-Gasteiz en 1975. Cando chegamos á cidade, vostede foxe da ditadura arxentina, eu doutras loitas de Euskal Herria, ambos recentemente conseguido emprego en Mercedes e Cable, tras sortear as listas negras de empresarios. Eran tempos distintos, nin mellores nin peores, senón moi diferentes, e entón estableceuse entre nós a amizade e a relación.

Un sindicato vertical, como toda a sociedade; sen recoñecemento de dereitos, sexa de reunión, de organización ou de folga. Empezamos a reunir na clandestinidade a uns poucos traballadores de varias fábricas, paso a paso, e alí atopámonos por primeira vez, amigos. Compartindo soños e loitas, ocultando ou esquecendo nomes, acordando os mínimos que queriamos para alimentar cambios máis profundos: un único convenio de traballo para os traballadores das diferentes ramas de produción, incrementos salariais lineais para todos, asembleas participativas e transparentes onde ninguén é máis que ninguén, onde os representantes poden ser representados en todo momento.

Aqueles soños están esquecidos. Pero mantivemos un motivo de orgullo. A pesar de que a loita foi economicista nas reivindicacións iniciais, puxemos por diante e por encima de todos os logros a volta ao traballo de todos os despedidos e a liberdade de todos os detidos. Suor e bágoas, e sangue: Pedro María Lecer, Romualdo Barroso, Benvido Pereda, José Castillo e Francisco Aznarrena, e centos de feridos na masacre.

Fomos detidos nos días seguintes dos asasinatos acusados de sedición. Incluíronnos no módulo do reformatorio de menores do cárcere de Carabanchel, illados do resto de presos políticos, porque o réxime quería impor o silencio absoluto ás folgas de Vitoria. Acórdasche, Jesús? Alí perdemos o contacto coa loita rueira, pero recibimos unha materia de sociología intensiva por parte dos que foron mallados do berce. Alí estreitámonos a nosa relación compartindo horas, días e meses. Unha semana de folga de fame en solidariedade cos presos sociais da COPEL liberáronnos de súpeto, en agosto de 1976, por mor da amnistía. Ao principio celebramos aquela amnistía; pronto maldixemos á mesma con indignación: O que blindó a impunidade de quen durante a ditadura dos 40 anos foran corruptos e criminais. Que embuste enganárannos!

Chegamos a Vitoria en tren debilitados pola folga de fame, corremos debilitados ante a Policía que se precipitou na mesma estación contra o noso recibimento, e xa sentimos debilitado o espírito das folgas de Vitoria-Gasteiz baixo o vendaval da delegación “democrática”: todo estaba a cambiar para que nada cambiase.

A idea de convivir selectivamente xurdiu da complicidade construída na convivencia forzada de Carabanchel. Xunto a Karmen e Bego, o noso compañeiro de vida, entón non eran máis que uns voitres con Ana, Javi, Maite e Zigor. O esforzo por vivir en común; proxectos, amores, parentalidades ou compartir aos nenos máis aló da familia biolóxica. “Somos irmáns de irmás, pero de diferentes ventres”: lembrade esa explicación á profesora desolada, compadre? Aquel intento non tivo moito percorrido, tróuxonos dores e alegrías, pero foi enriquecedor.

Como esquecer aquel texto de María Mies que nos anos 80 sacudiu o noso centro de orgullo e convicción: “É o home branco, grazas á explotación e a guerra contra a natureza, a muller e o terceiro mundo”. Así saltamos, ti primeiro e eu detrás, os gasteiztarras no grupo antimilitarista. Xunto a moitos outros que durante décadas tecemos complicidades, soubemos xestionar o odio contra este sistema de morte da maneira máis construtiva posible, sen renunciar ao soño de matalo.

No medio da decadencia que sentiamos aquí, o lume dunha estrela recentemente nada fíxonos ilusión alí, en Chiapas. A principios do ano 2000 voamos xuntos o océano, e nesas terras atopamos pegadas das nosas loitas pasadas: ninguén por encima de ninguén; ordenamos obedecendo. Aceptamos a función de escudo humano que nos propuxeron “aproveitando” que a vida dos europeos, a diferenza da dos indíxenas, vale algo aos ollos dos militares e as autoridades. Volvemos atoparnos coa crueldade da inxustiza. Lembras como nos golpeou saber que aos nenos non se lles puñan nomes para esquecelos, xa que a maioría deles morrían antes desa idade? Lembras que as mulleres engadían unhas pingas de guaro augardente ao último biberón da tarde para que non se espertasen pola noite, porque non tiñan que darlle para comer? Terminamos por sorpresa a nosa estancia en Chiapas pola morte do teu irmán Manolo.

E quen nos ía a dicir que unha vez xubilado, iamos facer un pequeno grupo de montaña, primeiro con Olegaria e “Faíscas”, despois con moitos outros, mantendo a saída semanal durante anos, que ten tanto de conversación, de reflexión, de amizade como de paixón.

Acórdasche das visitas que fixemos a Josu Ormaetxea e Patxi Cabelo no cárcere de Granada? E á volta dunha delas, a súa estancia en Marinaleda e as súas terras ocupadas e cooperativizadas? E as concentracións dos venres en Vitoria-Gasteiz a favor dos presos?

Jesús, todo ese longo percorrido non sería posible sen ti, sen a túa compañía e sen a túa compañía. Compráceme darche as grazas e recoñecer que cada un dá os seus propios pasos sempre acompañado doutros.

Jesús, compañeiro de compañía, compañeiro de compañía, compañeiro de loita e vida. A loita cruzou os nosos camiños fai xa moito tempo, mantivémonos cerca durante estes anos, seguiremos camiñando xuntos.