O vertedoiro de Verter Recycling de Zaldibar foi o primeiro en recibir a Autorización Ambiental Integrada (AAI) do Goberno Vasco en 2007, "para residuos non perigosos". Con todo, coas modificacións, o Departamento de Medio Ambiente renovou a súa autorización en 2013 e engadiu a esta definición que "non existía carga orgánica algunha". Si compáranse ambos os permisos, obsérvase que a autorización de 2013 abriu a porta a máis residuos perigosos.

O IBB de 2013 introduciu dous cambios: por unha banda, autorizóuselle a que se recollese unha serie de residuos que o vertedoiro tiña prohibido até ese momento e, por outro, autorizóuselle a reciclaxe de metais e compostos metálicos no propio vertedoiro. O Departamento de Medio Ambiente considerou que estas dúas modificacións "non eran substanciais" e, por tanto, non se renovou o proceso de implantación dunha nova AAI. Iso suporía que se fixese público por un tempo determinado a autorización renovada e a posibilidade de alegar aos cidadáns e, por tanto, alargar ou enredar o proceso para obter a autorización renovada.

Desde o punto de vista da transparencia, hai que denunciar que a AAI de 2013 non se fixo pública no Boletín Oficial do País Vasco (si, aquí pódese ver a de 2007) para que todos os cidadáns poidan vela.

Autorización a 27 tipos de residuos máis, incluíndo amianto

O IBB inicial, de 2007, autorizou a Verter a recoller 157 tipos de residuos no vertedoiro. O número total de permisos para 2013 é de 184 (ver noticia sobre amianto). Na nova autorización do Goberno distínguense tres tipos de residuos: Son 47 os tipos de residuos máis comúns nun vertedoiro, é dicir, aqueles que se depositaron nel porque a súa valorización non é técnica, económica ou medioambientalmente viable. Outros 11 tipos de residuos autorizados en 2013 destinábanse á construción dentro do vertedoiro.

Pero o máis rechamante é que dous terzos dos residuos autorizados, 126 tipos de residuos, esixían que antes da súa recollida no vertedoiro fixésese saber ao Departamento de Medio Ambiente e este autorizase expresamente para cada unha destas cargas de residuos. Por que? No caso dalgúns destes residuos, xa que poderían ser valorizables noutras infraestruturas da CAPV, e noutros casos polo seu perigo. Este último tipo de residuos denomínase "de entrada de espello", e por exemplo, o amianto é un deles, e as escorias de incineradora, outro. A entrada de espello significa que o mesmo tipo de residuo pode ser perigoso ou non perigoso en función do seu estado. Para medir o perigo hai que realizar unha caracterización especial. A maior parte dos residuos admitidos pola AAI do Goberno Vasco en 2013 eran os que esixían unha autorización especial do Departamento de Medio Ambiente, pero o procedemento establecido permitía que moitos dos residuos potencialmente perigosos depositásense no vertedoiro: por unha banda, porque a empresa se encargaba de realizar esta caracterización do risco. E doutra banda, porque unha vez que Verter informou ao Departamento de Medio Ambiente destes residuos, xunto coa correspondente caracterización, si no prazo de dez días non recibía resposta do Departamento de Medio Ambiente, este dábase por autorizado.

Datos do Goberno Vasco sobre as emisións de 2018: esas 64.500 toneladas que non debían estar aí

Comparemos a relación dos tipos de residuos autorizados polo IBB do Goberno Vasco en 2013, cos datos das verteduras no vertedoiro de Zaldibar en 2018. Estes datos son oficiais, remitidos polo Goberno Vasco a través do servizo de información pública. Pero o oficial si, non o real: Á vista dos testemuños dos transportistas que descargaron no lugar desde o salto de lixo de Zaldibar (como o publicado o 16 de febreiro en Berriak), o cidadán non pode saber exactamente en que cantidade e que cantidade derramouse neste vertedoiro. Pero a través destes datos oficiais pódese comprobar si concedéuselles a licenza.

Segundo os datos facilitados polo Goberno Vasco, en 2018 emitíronse un total de 334.875.595 quilos, o que supuxo un redondeo de case 335.000 toneladas. Con todo, o conselleiro de Medio Ambiente, Iñaki Arriola, afirmou o pasado 18 de febreiro nunha comparecencia na Deputación Permanente a petición de EH Bildu que "se verteron 500.000 toneladas" nese ano. Cal é o dato correcto das cantidades de residuos vertidos en 2018 en Zaldibar? (Aquí está o vídeo completo da Deputación Permanente do 18 de febreiro. As explicacións de Arriola comezan ás 1:16:00 horas, en castelán).

Ademais, é grave ver que, segundo datos do Goberno Vasco, máis de 154.000 das 335.000 toneladas de residuos vertidos debían ser recuperadas no propio vertedoiro de Zaldibar. Realizáraselles o correspondente proceso de separación e clasificación ou si verteran todo no vertedoiro?

Isto é máis grave aínda: Segundo os datos do Goberno Vasco, as 64.596 toneladas vertidas non debían ser depositadas no vertedoiro de Geroa Bai. Delas 23.300 toneladas poderían ser recuperadas noutras infraestruturas da CAPV, das cales 38.000 toneladas non só non figurarían na lista de residuos autorizados, senón que ademais serían perigosas, é dicir, de entrada de espellos, sendo necesaria unha caracterización especial para resolver o seu perigo. A maioría destas sustancias potencialmente perigosas foron mesturadas con formigón, tezas, ladrillos e cerámicas.

Segundo datos do Goberno Vasco, a vertedura de material de construción que contiña amianto no País Vasco ascendeu a 2.600 toneladas. E a pesar de que a cantidade "é pequena" (935 toneladas), estes datos oficiais indican que ese ano tamén se vertieron residuos urbanos, a pesar de que o vertedoiro non estaba autorizado para iso.

Trampa cos residuos que debían valorizar

Para a valorización de metais e compostos metálicos no propio vertedoiro, a valorización destes residuos realizaríase nunha superficie plana independente, en 1.500 metros cadrados destinados a tal fin. Só podía xestionar os residuos non perigosos: un total de 26 tipos de residuos especificados. Estas son as condicións que impón o IBB de 2013 a Verter Recycling.

No proceso de valorización debía dar os seguintes pasos: pesar, descargar, difundir, separar con imán os residuos, recoller nos colectores as partes valorizadas.Verter, por exemplo, tiña que levar estes materiais a outros xestores autorizados para a reciclaxe de metais, vendendo aos chatarreros. E a parte non valorizable (fracción resto) podía ser depositada no vertedoiro de Zaldibar. Segundo a IBB, Verter debía levar un rexistro coa empresa á que recollera os residuos metálicos, e deles, a porcentaxe de metais que puidera valorizar, en concreto de que clase e en que mans depositárao. A copia deste rexistro debía ser remitida cada seis meses ao Departamento de Medio Ambiente de Iñaki Arriola. Como se viu, case a metade das 335.000 toneladas vertidas no vertedoiro en 2018, unhas 154.000 toneladas, eran obxecto de valorización no mesmo.

Con todo, segundo publica o diario O Diario Vasco o pasado 19 de febreiro, non parece que se vaian a recuperar todas esas toneladas de gasolina. Os traballadores do vertedoiro recoñeceron á Ertzaintza que facían trampa na reciclaxe, xa que o Goberno Vasco avisáballes con antelación da data da inspección: A inspección do Departamento de Medio Ambiente, antes de visitar o vertedoiro de Verter, compraba chatarra para que parecese que a valorizaban. Os residuos metálicos que chegaban ao longo do ano eran arroxados xunto co resto de residuos sen clasificar.

Risco de incendios durante a vida orgánica

O vertedoiro de Zaldibar necesitou metano para incendiarse, e o metano provén dos residuos orgánicos. Pero como é posible isto si o Goberno Vasco ha declarado este vertedoiro "sen carga orgánica"? Porque existen algúns tipos de residuos que foron admitidos pola AAI e que conteñen materia orgánica: papel, pasta de papel e cartón, así como diferentes tipos de residuos xerados na fabricación ou transformación dos mesmos. A AAI de 2007 admitía dous tipos de residuos deste tipo, e a AAI de 2013 catro tipos de residuos, todos eles comunicados ao Departamento de Medio Ambiente, que deben ser obxecto dunha autorización especial. Segundo os datos de 2018, estímase que nese ano vertéronse 83.000 toneladas de papel de pasta e papel. Toda a materia orgánica que se depositou desde a apertura do vertedoiro corre o risco de que se acenda o lume, por iso é importante separar e compostar os residuos orgánicos dos demais. Nos vertedoiros, o residuo orgánico non respira osíxeno e xera metano a través do proceso anaeróbico. Isto é moi perigoso, xa que as bolsas de metano poden explotar.

A AAI de 2013 di que si Verter colle residuos orgánicos, deberá instalar chemineas de recollida de gases e que o metano recolleito destinarase a unha planta de aproveitamento se é posible e, si non é posible, deberá queimalo no facho. De feito, o metano vertido sen queimar provoca un efecto invernadoiro. Si na época na que o vertedoiro tiña a cheminea completa, o vertedoiro tiña problemas para recoller e eliminar todo o metano (así o sinalaron as actas de inspección), unha vez que se caeu e desmantelouse toda a estrutura, agora é imposible recoller e eliminar adecuadamente o metano que xera a materia orgánica. Por tanto, a medio-longo prazo, o risco de incendios é evidente no vertedoiro do barrio de Eitzaga.

A última inspección detectou os fallos, pero non os castigou

Estes datos do Goberno Vasco sobre as verteduras de 2018 non son moi claros para concluír que o vertedoiro de Zaldibar non estaba a clasificar e xestionando correctamente os residuos?

Ademais, os días 10 de xuño e 10 de xullo de 2019 o Departamento de Medio Ambiente realizou visitas programadas de inspección ao vertedoiro de Zaldibar en Verter. A visita concertouse, pois, con cita previa, non atrapada na sorpresa. No entanto, na acta do inspector sinálanse 23 erros, ningún dos cales foi cualificado como "grave". Entre estas desviacións menciónanse a maioría das infraccións que expuxemos ao longo deste artigo: por exemplo, "Non recibe e/ou trata os gases producidos no vertedoiro"; "Eliminación dalgúns residuos sen xustificar que non había forma de valorizarlos"; "Non fai ningunha caracterización sobre o risco de residuos con entrada de espello" (esta infracción é a única que a inspección cualificou como de gravidade "media"); "Non conter papel non valorizable". Cando Arriola tivo que dar explicacións na Deputación Permanente sobre o salto de lixo, explicou que precisamente cando ocorreu o accidente estaban a preparar o informe para a posta en marcha dun expediente sancionador. Moito non créronlle.

Desde a súa posta en marcha en 2011, o vertedoiro de Verter foi obxecto dunha única sanción. Foi cualificado de "grave" e celebrouse en 2012. As terras contaminadas con PCB (bifenilos policlorados) foron mantidas durante un período de tempo, aínda que o IBB de 2007 non o permitiu. O Goberno Vasco impúxolle unha sanción de 33.000 euros e obrigoulle a adoptar as medidas necesarias para recuperar o patrimonio.

Verter non é o vertedoiro máis castigado na CAV. Desde 2008, o Departamento de Medio Ambiente impuxo 13 sancións aos vertedoiros, todas elas cualificadas de "graves". Neste trece condenas abonouse un total de 707.001 euros, sendo a máis leve de 27.000 euros e a máis grave de 120.000 euros. A única sanción económica que recibiu Verter é, por tanto, unha das máis leves. Mentres tanto, segundo a información publicada polo diario Berria, até 2017 Verter obtivo un beneficio neto de 8,57 millóns de euros.

Si o Goberno Vasco tiña todos estes datos (ver a continuación o apartado "O Goberno sabía...") e a inspección confirmaba as informacións que tiña entre mans, ao lector queda dúbida de si o que tivo a administración pública no vertedoiro de Zaldibar que falta de control, ou non é máis, é mirar cara a outro lado ante a realidade que tiña o coñecemento, o que fixo o Goberno.

O GOBERNO SABÍA QUE...

O conselleiro de Medio Ambiente do Goberno Vasco, Iñaki Arriola, deu a coñecer na Deputación Permanente os seguintes datos: No vertedoiro de Zaldibar se vertieron un total de 2,8 millóns de toneladas de residuos que cubriron unha superficie de 1,7 millóns de metros cúbicos.

A empresa multiplicou o ritmo de enchido: En 2012 emitiu 185.000 toneladas, en 2017 preto de 380.000 toneladas e en 2018 e 2019 máis de 500.000 toneladas.

Segundo a Autorización Ambiental Integrada de 2013, o vertedoiro tiña autorización para cubrir 2,7 millóns de metros cúbicos e explotar durante 35 anos. Pero como consecuencia do ritmo de Verter, Arriola dixo que en 2022 cumpriríase totalmente.

Con todo, os responsables do Goberno Vasco non poderán dicir que esta forma de xestión pilloulles por sorpresa. Segundo a AAI, a empresa Verter enviará anualmente ao Viceconsejero de Medio Ambiente un "Programa de Vixilancia Ambiental". En devandito informe, a empresa debe recoller datos dos últimos anos, como datos meteorolóxicos, das augas vertidas, das emisións á atmosfera, etc. así como do grao de cumprimento do vertedoiro: "Deberase realizar un plano topográfico actualizado cos límites do vertedoiro, a zona do vertedoiro selado e a zona do vertedoiro onde se recolleron os residuos do último ano". Máis adiante di que o informe tamén debe recoller as previsións do ano seguinte: "Recollerase a previsión das áreas que van recibir os residuos o próximo ano, con indicación das cotas aproximadas".

Si Verter enviou todos os anos o Programa de Vixilancia Ambiental con todos os datos, o Goberno Vasco estaba á corrente da marcha do vertedoiro.

O mesmo ocorre cos tipos de residuos vertidos: Tal e como esixía o IBB 2013, enviou o vertedoiro ao Goberno Vasco un rexistro semestral de residuos metálicos a valorizar? e no caso dos 126 tipos de residuos que requirían autorización especial do Departamento de Medio Ambiente, recibiu a comunicación o Goberno antes de que o vertedoiro acepte cada un destes residuos? Si o vertedoiro remitiu ao Goberno Vasco toda esta información solicitada polo IBB, non tería indicios suficientes para saber que o vertedoiro de Zaldibar non clasificaba correctamente os residuos?