Está a acabarse este mal curso marcado pola pandemia. Temos días para que os alumnos terminen as clases, os profesores pechemos as avaliacións, escribamos os informes e miremos ao futuro.

Quizá máis tranquila do normal, pero o espertador espertoume á hora habitual. Hoxe tamén empezou o día mollado e xa descartei a posibilidade de ir ao traballo no servizo público. No camiño do coche privado á escola, cheguei á saída da autoestrada, e volvín a ver o fenómeno que se converteu en habitual: catro ou cinco coches esperan na fila de pago coa máquina automática e un só coche na fila “manual” do traballador na cabina. Como de costume, entrei por esta última, que ademais de ser máis rápida, permíteme compartir bos días e grazas cunha persoa. Camiño do parking, penso como me sucede exactamente o mesmo no supermercado, desde que se puxeron nel as colas automáticas para pagar.

Deixando o coche privado no parking público, fago a pé a última parte da escola e pregúntome si non sería pola miña banda un egoísta bastante asiduo entrar pola fileira do traballador. É máis cómodo para min, pero para o traballador? Contar o diñeiro, pasar o billete e abrir a barreira, unha e outra vez, con coches que chegan pingas a dereita e esquerda, facer tantas horas como autómata, é agradable? Faise realizable ao traballador? Lembrei que cando era pequeno prefería ser bombeiro a traballar como peón, porque vía con asombro como sentaba na cabina e recollía o diñeiro que o seu pai lle deu, como ao coche anterior, ao de atrás, sentarse e enriquecerse! O soño de Pagotxa é curto, e o rastro dese diñeiro pérdese nun bulebule público-privado antes de que se abra a barreira, deixando un pequeno soldo para o traballador. O traballador necesita diñeiro porque só os recursos de sostemento da vida que se poden conseguir por diñeiro. Que salario cobraría si o seu traballo de autómata fose realizado por un robot? Quen pagaría? E ese robot, cotizará polo traballador?

Por fin cheguei ao meu traballo con estas ideas. Unha hora despois de saír de casa, senteime, abrín o computador e conecteime á sala de videollamadas para atender aos alumnos confinados. Aínda que xa terminou o curso para os alumnos, os dous traballadores que somos o reforzo COVID-19 estamos a cumprir as nosas horas como autómatas. A verdade é que cando o centro que ten cen profesores recibiu tres profesores como reforzo, creo que acertaron na xestión destes recursos, xa que durante todo o curso os alumnos estiveron –en ondas, máis ou menos– confinados en casa durante un dez días. A pandemia tróuxonos á superficie un asunto que antes estivo máis oculto, como garantir o dereito á educación nunha situación de non presenza? Como garantir a equidad nestas condicións? A pesar de estar na escola pública, como equilibrar os desequilibrios cando uns teñen máis recursos e outros menos en casa e cando hai que traballar desde casa?

Esa foi, talvez, a primeira pregunta que a dixitalización inesperada e inmediata da educación provocada pola pandemia deixou o ano pasado. Hai moitas preguntas que me gustaría comentar, si o lector chegou a este punto, porque cada vez somos menos capaces dunha lectura profunda. Dise, e é verdade, que estamos a ler máis que nunca nesta época de caos de información provocada por Internet e as redes sociais. Pero tamén é certo que lemos titulares e textos breves, pílulas de información –até sobredose–, e que xa está a demostrar que estamos a perder capacidade de lectura profunda –e con ela, de pensamento abstracto-. Esta perda non é máis que unha característica máis do mundo das novas canles, linguaxes e códigos que utilizan as xeracións nadas na era dixital para relacionarse coa contorna, unha consecuencia que se mediu polo momento no que se refire ao desenvolvemento cognitivo dos mozos. Segundo algúns, o que nos vén agora é o tamaño do cambio que sufrimos da tradición oral á escrita, cal é o papel da educación nesas ocasións? Debemos ensinar aos alumnos a escribir correctamente os emails ou axudarlles a usar o móbil?

Por suposto, o peditorio non é só o que se debería facer, senón tamén o que pode facer o profesorado que está a lume de biqueira cos cocientes ilegais, a que chegamos. Estou convencido de que desde marzo de 2020, todos tivemos os traballos máis importantes de todos os tempos, e aínda teremos moito que facer para adaptar os nosos materiais de aprendizaxe á esfera dixital. As editoriais privadas e alleas dos libros de texto tradicionais tamén están a traballar neste esforzo e seguro que moitos profesores non terán máis remedio que basearse no seu traballo. Mentres tanto, desde hai polo menos dez anos no sistema educativo puxéronse en marcha plataformas como moodle, pero aínda son uns poucos os profesores que comparten libremente os materiais de aprendizaxe. Nunha escola pública, non debería ser público o material? Non se deberían utilizar plataformas non privativas? Non deberían ser públicos os materiais elaborados polos profesores? De verdade temos que recorrer ás ferramentas de Google porque son “máis intuitivas”? Até cando imos depender dos libros de texto alleos?

En definitiva, as novas tecnoloxías chegáronnos a un vello sistema educativo, temos novas preguntas para responder os retos de sempre. Non podemos negar que a dixitalización ofrece a oportunidade de mellorar o sistema educativo, pero iso non nos vén do ceo. É máis, o que nos cae como a choiva é o Imperio de Google, que está a empapar o sistema educativo até os ósos, con máis capacidade e velocidade para coñecerse e mellorar. Pronto as intelixencias artificiais do Imperio saberán mellor que os mestres como se fai o ensino e a aprendizaxe, e entón, que? Para que o profesor pode facer robots? Para que facer os centros cunha pantalla se é posible? Chegou a miña hora, automaticamente apagarei o computador, volverei facer o percorrido a casa e mentres tanto mirarei ao futuro; veñen as vacacións.