Algúns nos preguntan desde o Sur: “Por que e para que tedes o Batua do Norte?” A resposta é simple: vós moitas veces utilizades un unificado do Sur, bastante afastado para nós no dicionario, non un estraño, mesmo dobrado a encártelos do castelán nas roldas. De aí, o que se vende en nome do eúscaro unificado é o guipuscoano formado en francos, é dicir, o guipuscoano máis a letra H, e en lugar da forma det, polo menos en letra. Con todo, nin sequera pronunciou esa palabra: H non o pronuncian a maioría das veces, e hei hei, que vides aquí, e ben, ben, ben, por exemplo, nas sesións de bertsolaris de diferentes euskalkis, até tal punto que algúns euskaltzales de Iparralde e de Nafarroa Garaia cren que ese é o punto de partida.

O auténtico batua é o froito do achegamento entre os diferentes dialectos de ambos os lados da fronteira. Aí lembro sempre o que ouvín unha vez a Koldo Mitxelena: “Cando os dialectos centrais están de acordo, ese é o batua. Con todo, cando os da metade non, pero os da beira están de acordo, iso é a unidade”. O eúscaro batua faise principalmente entre o labortano e o guipuscoano: digamos que oito de cada dez, nalgún lugar. Para min non é un euskara unificado, senón un guipuscoano completo, que descarta a un labortano que ten tanto lugar na literatura vasca. Creo que o traballo que fixemos durante dúas xeracións con Txillardegi merece máis sorte, aínda que ese traballo xa deixou algunha achega por ambos os lados da fronteira, pero debería ter máis presenza no futuro, con boa vontade e un pouco de apertura.

Os problemas máis importantes témolos no dicionario, porque o Dicionario Unificado de Euskaltzaindia non o utilizamos o suficiente, ou porque o usamos mal. Aí aparecen as palabras clásicas de todos os dialectos, que se utilizaron bastante na literatura. A continuación dalgunhas palabras menciónase o dialecto da fonte das mesmas, por exemplo, engádese a nota “Zub” á palabra “prefosta”. En consecuencia, moitos dos de Hegoalde e algúns dos de Iparralde cren que estas palabras deben deixarse aos falantes locais, e non usarse de forma conxunta. Por tanto, rexeitan todas as palabras que teñen a marca Zub, Lap, Nav, Ip…, polo que en Iparralde tamén nos desaparecen con demasiada frecuencia do ensino.

Contra os vascos do centro do prefecto non teño nada, sobre todo contra os guipuscoanos do leste: forman as costas do eúscaro, necesitámolo: Unirnos co biscaíño foinos moito máis difícil! Pero que teñan en conta o traballo que nos custou aos de Baztarre desenvolvernos en eúscaro unificado e participar na súa construción, empezando algúns desde 1963 ao redor de Txillardegi: por tanto, os de Erdikos tamén poden facer un pouco de forza para difundir o seu eúscaro, por exemplo asimilándoo ben, e sobre todo (sobre todo o que a parella acaba de sepultar), en contido / non sempre), atopando (e non sempre).

Imos ter en conta as normas e recomendacións de Euskaltzaindia. Para axudar a uns e a outros, acaba de publicar o Manual do Eúscaro Unificado (EBB) e dixitalizalo máis recentemente na web euskaltzaindia.eus, incorporando a tradución francesa a aqueles que queren aprender en eúscaro. Porque é eus. Na presentación das normas fai fincapé nas peculiaridades das linguaxes de Iparralde, primando nalgúns casos as formas setentrionais admitidas en Iparralde e en eúscaro unificado. É iso o “Unido do Norte”? Ademais, todos deberiamos ler máis. Na mesma Euskaltzaindia hai escritores que utilizan o eúscaro unificado de extenso vocabulario como Atxaga, Kintana, Peillen, Zabaleta… máis numeroso, Gabriel Aresti, Txillardegi, Hasier Etxeberria (o tres falecidos, pero os seus escritos están aí), Egaña, Koldo Izagirre, Lertundi, Xarbitdia. Por tanto, temos onde elixir e gozar, e que aprender.