Co apoio dos concellos de Aduna, Zizurkil, Asteasu e Larraul e a colaboración da dirección de Dereitos Humanos da Deputación Foral de Gipuzkoa, a Sociedade de Ciencias Aranzadi está a analizar o sistema de defensa Saseta desde 2013. No marco da iniciativa organízanse cada ano campos de traballo e 12 voluntarios participaron este ano no monte Azarolatxiki de Zizurkil, nas parcelas de Eskaltzu.

Os traballos estendéronse ao longo das trincheiras a sete metros de altura e localizaron, sobre todo, munición. Ademais do material de guerra, tamén se recolleron latas, anacos de coiro, botóns, botellas e anacos de madeira. Este ano, dentro dos campos de traballo traballouse unha nova liña e no intento de recuperar a memoria histórica, co obxectivo de investigar as vulneracións de dereitos humanos no contexto da guerra do 36, as escavacións estendéronse ao cemiterio de Aduna.

O traballo foi dirixido polo doutor en Historia Karlos Almorza, da Sociedade de Ciencias Aranzadi, e contou coa colaboración de Jose Luís Iraola Puskas e Jexux Bidaola Txirrita.Foron eles os que guiaron aos voluntarios dos campos de traballo realizando escavacións no cemiterio. Con todo, non partiron de cero.

"Atopamos un documento asinado o 17 de outubro de 1936 por José Andrés Vicuña Aranburu, párroco do pobo da época. Vicuña dá permiso para enterrar no cemiterio un cadáver sen identificar achado a véspera nun camiño do pobo e concreta que o falecido ten a cabeza chea de disparos", dixo Almorza.

Os membros da Sociedade de Ciencias Aranzadi realizaron un estudo no cemiterio durante todo o mes de xullo (ver aquí a evolución dos traballos, día a día). Atopáronse dous osarios. "Un deles é o oficial que está dentro dos límites do cemiterio, o dos católicos. O outro, pola contra, está fóra do valo do cemiterio e alí suponse que enterrarían ao non bautizados e aos vermellos", sinalou Aranzadi.

Os traballos máis importantes leváronse a cabo no osario oficial. As árbores, que se atopaban no interior do cerramento, foron recuperados coa retirada dos mesmos.

Fai uns 25 anos urbanizouse o cemiterio de Aduna e realizáronse pasos entre as tumbas. Os restos das sepulturas que foron retiradas tras o arranxo foron depositados no osario.

"Examinamos un a un os ósos e retiramos aqueles que puidesen estar afectados por un disparo, xa que o documento atopado indica que a cabeza da persoa enterrada alí estaba cosida con disparos", dixo Almorza.

Os restos foron examinados o pasado 24 de xullo polos doutores forenses Lourdes Herrasti e Paco Etxeberria, membros da Sociedade de Ciencias Aranzadi, antropólogos e especialistas en arqueoloxía ósea. "Eles son os expertos e a primeira vista dixéronnos que nos ósos non se atoparon signos de posibles feridas de bala. No entanto, algúns destes ósos foron trasladados ao laboratorio para o seu estudo e análise en profundidade. Ás veces atópase o que se busca e outro non. Se o corpo que buscamos non se atopa no osario oficial, é posible que estea no cemiterio exterior".

Os membros de Aranzadi descoñecen a quen están a buscar: "Non sabemos dicir quen é o que foi atopado cun tiro na cabeza do camiño, pero sabemos que foi enterrado neste cemiterio de Aduna. En canto á memoria histórica e a memoria democrática, é importante remarcar que aínda hai cadáveres que non atopamos e que non sabemos onde están. Entre eles atópase o que fose alcalde de Villabona, Valeriano Saizar. Sabemos que foi asasinado o 10 de outubro de 1936, pero non sabemos exactamente onde foi abandonado. O que buscamos en Aduna atopárono 7 días despois".

Membros de Aranzadi deron por concluída a primeira fase das escavacións, unha vez devoltos os ósos ao osario do cemiterio e cubertos con terra. "Estes traballos serviron para demostrar aos mozos que participaron en campos de traballo que non sempre se pode acertar no primeiro. O noso traballo consiste nun esforzo constante. Tres de cada dez obteremos resultados, pero é importante visibilizar todo o traballo que hai detrás".

Non están para desesperarse Almorza, Iraola e Bidaola. Mostraron a súa disposición a realizar unha escavación no segundo osario situado nos arredores do cemiterio. "Só tivemos tempo de retirar unha parte da terra que durante anos se acumulou no mundo. Hai varias semanas de traballo para limpar o segundo osario. Cremos que merece a pena tentalo e pensamos que o cadáver que estamos a buscar pode estar aí.

Pasaron máis sorpresas e, por casualidade, os investigadores fixeron descubrimentos máis importantes. En Aduna, atoparon o extremo do fío.