Guisante e magicha, cada cal a un
- Estamos en plena lúa. En casa aprendemos que o guisante é o gran redondo que se come en verde ou fresco na primavera (Pisum sativum). Pero ten moitos nomes: guisantes caseiros, poidezantur, irar, guisantes, guisantes redondos, guisantes verdes, guisantes verdes, guisantes verdes, guisantes doces, guisantes idénticos, guisantes pequenos, guisantes brancos, guisantes e outros, sen dúbida. Co tempo e as cousas que escoitei e lido á porta de casa e sen preguntarme ou preguntarme no outro, aprendín que o guisante chámase un guisante a moitos grans que crecen dentro da vaina; bo, non é máis que a miña opinión. Que os lingüistas falen...
Escoitei de moitas formas a palabra “guisante” para referirme a outros legumes ou legumes. Os que coñezo están debullados, debullados como xudías ou lidos. Xudía (Phaseolus vulgaris) guisante, indilar, malla, maricol, guisante negro, guisante navarro, guisante de niños, guisantes brancos, guisantes vermellos, luxe, guisante pardo, guisante curto e faba roma. Dilistari (Lens culinaris) guisante ancho, guisante suave, guisante fino. Guisante de guisantes ao garavanzo ou ao lelikote (Cicer arietinum), guisante navarro, maricol e mairu-guisante. Xudía verde, guisante fresco, guisante verde. Aizkolari (Lathyrus sativus) é un guisante áspero. Lathyrus odoratus i guisante oloroso. Chiringuito (Medicago sp.) negra. Vicia lutea garilar e negro. Astailarra (Lathyrus aphaca). Sulari (Hedysarum coronarium) é un guisante de serpe.
Pois si, polo pelo ao noso ao redor. O gran do guisante é un bo xantar para nós e para os nosos animais. Boa forraxe para o animal e que enriquece a terra. Todas as leguminosas forman a terra con nitróxeno, baixo terra, grazas á colaboración de bacterias especiais que toman hóspedes nas súas raíces.
Ademais do gran, a vaina que leva é un prato único. Xudía ou Tejareda ou Hilarada ou Ceo ou Maxia ou Magín ou Cisca. O que ten que ler ou debullar tamén terá máis nome... A faba (Vicia faba) denomínase tamén baba-zekale, ademais de teca, vaina ou ceo.
Recoñécese unha especial dozura ás variedades de guisantes que se sementan especialmente para o consumo de vaina. Clasifícanse como subespecies do guisante: Pisum sativum subsp. arvense. Antes de que o froito chegue á madurez, onde os grans non son máis que pequenas pegadas, é un apetito que se come por completo. En Iparralde estes froitos denomínanse "teka" e "magutxa" ou "magitxa" de Uztárroz. Os colonizados chamámolo “tirabeque” ou “bisalto” ou “mangetout” ou “pois gourmand”.
O refrán di moi ben cando hai que sementar a esa xente de guisantes: sementar a mazá para San Moritz, non se che vai a reducir. San Moritz é o 22 de setembro para os católicos, o 27 de decembro para os ortodoxos e o 25 de decembro para os ortodoxos coptos. Eu, esta vez, son ortodoxo. E na crecente lúa de decembro sementaría as dúas, guisante e maldita. Pero coidado, tamén á mentira chámaselle “guisante”. E tamén unha comida de “magichas” luxuriosas...
