Nos últimos meses tivo moito que ver a declaración de Harro Topagunea sobre a Escola Pública Vasca no ensino vasco. A plataforma reivindica: Por unha banda, a desaparición da rede concertada e que a educación pública sexa única; na súa opinión, a privatización do sistema educativo incrementa a segregación. Doutra banda, a desaparición dos modelos educativos A e B e a existencia dun único modelo baseado na linguaxe de inmersión: Porque os modelos educativos A e B non euskaldunizan na súa totalidade.

Nas etapas obrigatorias do noso sistema educativo, case a metade dos alumnos (48%) cursan os seus estudos en centros concertados, a maioría deles da man de Ikastolen Elkartea e Kristau Eskola. As citadas asociacións mostraron as súas discrepancias con todas as manifestacións de Topagune, xa que se perderán todas as identidades e competencias dos seus centros. Por tanto, xerouse un gran debate social ao redor da publificación das ikastolas; con todo, desenvolveuse o debate sen facer unha análise exhaustivo da situación do sistema educativo. Por iso, antes de estar a favor ou en contra da publificación hai que contextualizar certos aspectos.

En primeiro lugar, a maioría das ikastolas xurdiron ás agachadas durante a ditadura de Franco; porque a educación en eúscaro sufría persecución. Con todo, tras a morte de Franco, as ikastolas legalizáronse, pero o dereito a estudar en eúscaro non estaba do todo garantido, porque se limitaba ao ámbito privado. Esta situación cambiou grazas á Lei da Escola Pública Vasca de 1993. Algunhas ikastolas decidiron unirse á rede pública; a partir de aí, toda a sociedade ten garantido o dereito a recibir o ensino en eúscaro. Pero, co paso dos anos, as diferenzas entre as ikastolas concertadas e os públicos foron en aumento en relación ás características dos alumnos que as reciben. A diversidade cultural é moito máis evidente nas escolas públicas, que acollen a moitos inmigrantes presentando desigualdades sociais.

En segundo lugar, sería mentira dicir que os problemas que ten o sistema educativo vasco resolveranse mediante a publificación. Hoxe en día o noso sistema educativo réxese polas leis do Estado español. Publificar é deixar en mans do Goberno Vasco que cumpra a lexislación do Estado os proxectos educativos das escolas; aínda que a competencia en materia educativa estea transferida a través do Estatuto de Gernika. Por iso, a solución pasa por elaborar unha nova lei de educación propia, na que partindo do traballo comunitario, as iniciativas populares e a inmersión lingüística, establézase un coñecemento diferente do modelo público na CAV. Deste xeito, non haberá decisións partidistas dos partidos políticos.

Doutra banda, na actualidade a taxa de natalidade é moi baixa na sociedade vasca e as matriculacións de inmigrantes son cada vez máis frecuentes na escola pública. Por tanto, as ikastolas concertadas terán dificultades para non pechar as aulas nas próximas décadas. Ademais, non hai máis que ver como na etapa de Educación Infantil non se abriron varias aulas nos últimos cursos. Tamén se realizan peches de centros completos –A Milagrosa de Barakaldo, Txomin Agirre de Ondarroa ou Fillas da Cruz de Bilbao-. Por iso, a Federación de Ikastolas deberá repensar a súa actitude cara á privacidade para garantir a supervivencia das ikastolas que dependen dela.

Para terminar, hai que recoñecer e admirar que as ikastolas creáronse para o pobo e para o pobo, e que han euskaldunizado a unha gran maioría da sociedade vasca, nun réxime político de intimidación que negaba moitos dereitos. A pesar de todo, nos últimos anos hai unha ampla opinión; convertéronse en empresas privadas, o que lles afastou de parte da sociedade. Por tanto, as ikastolas non deben ser empresas, senón entidades públicas que reflictan a diversidade social e ofrecen un servizo sen ánimo de lucro. A través desta situación chegarán a novos ámbitos, por exemplo, os inmigrantes a estudar nas ikastolas. En calquera caso, non é necesario pór as ikastolas concertadas no punto de mira para solucionar os problemas que ten o sistema educativo vasco. A clave está no cambio de lexislación sobre a educación vasca.