Só pódese garantir a universalidade da educación coa titularidade exclusiva da administración pública? Prodúcese algunha segregación nas ikastolas? As ikastolas son elitistas? Teñen sentido as ikastolas hoxe en día cando se imparten en eúscaro na escola pública?

En xeral, poderiamos dicir que, ademais das cooperativas educativas (as ikastolas), o debate sobre a achega do cooperativismo á sociedade vasca segue vivo. Fai ao redor de tres décadas, cando se aprobou a Lei da Escola Pública Vasca en 1993, produciuse un intenso debate. Na actualidade, as negociacións sobre o Pacto Educativo han volto a pór o debate en cuestión.

Creo que para abordar este debate en profundidade, deberiamos coñecer as claves que nos axuden a comprender e valorar mellor o modelo das ikastolas e quixen pór o meu granito de area escribindo un documento dunhas 30 páxinas nesa dirección. Aquí só aparecen os titulares principais.

Como xurdiron as ikastolas e que posibilitaron a súa creación? Cales foron as primeiras motivacións das ikastolas? E os de agora? Hoxe en día as ikastolas teñen raíces comunistas? Teñen potencialidade para transformar a sociedade? Por que eran e por que son interesantes? Tomando o eúscaro como eixo do proxecto educativo e a cultura vasca, as ikastolas seguen sendo institucións nacionais vascas? O paradigma cooperativo é válido tamén na educación? A autogestión e o cooperativismo son valores propios da escola? Pódese pór o liderado da escola en mans da comunidade educativa? Cal debería ser o grao de autonomía das escolas con respecto á administración?

Gustaríame subliñar unha idea nesa dirección. Que calquera experiencia que se organice é, sen dúbida, unha boa noticia. De feito, desde esta clave da autoorganización, os protagonistas participan plenamente na organización, adoptando as decisións máis relevantes do proxecto. E a autogestión e o cooperativismo, tamén no sector da educación, son positivos por definición.

Creo que neste momento e neste contexto, ante o alumnado, o profesorado, as familias, as persoas colaboradoras e a sociedade hai que fortalecer o sentido do modelo de ikastola. Deberíase impulsar a participación dos traballadores das ikastolas na propiedade da cooperativa educativa como un paso máis na profundización do modelo. Xunto a iso, é necesario garantir, si ou si, o dereito á educación universal nas ikastolas e favorecer unha transformación pedagóxica máis aló da innovación. Potenciar a participación das familias, conxugando a transformación organizativa, a xestión integral e a conciliación. Revitalizar a identidade vasca conectando o territorio, a cultura e a lingua co proxecto educativo de forma indisoluble. Tamén debemos avanzar na consolidación do vínculo coa comunidade mediante a posta en marcha de proxectos de transformación social en colaboración con outras institucións. E por último, diría que debemos garantir a vocación formativa e a motivación do profesorado e reivindicar o recoñecemento social desta profesión.

Ultimamente obsérvase un impulso político e social que propón un modelo educativo unitario. Nesa confluencia, a diversidade, mesmo no referente aos modelos educativos, é boa en si mesma. A diversidade ten valor intrínseco. O noso xardín botánico organizacional no ámbito educativo non pode conducirnos ao monocultivo, pode haber un risco de perda de identidade e de dilución nesas belas e ambiciosas intencións.

Miremos con orgullo e de fronte á experiencia cooperativa das ikastolas, sen medo a detectar as debilidades e os retos, as luces e as sombras, con confianza, compromiso e fortaleza para afrontalos. Temos unha oportunidade inmellorable para facer as dúas transformacións: a pedagóxica e a transformación institucional. Bebendo a auga que sempre é nova da vella fonte de sempre.

* Andoni Mujika, ex director das Ikastolas Kurutziaga e Ibaizabal de Durango

e é ex presidente de Arizmendi Ikastola