A investigadora da UPV/EHU Eider Saragueta (Ibarra, 1989) analizou na súa tese o uso da linguaxe xuvenil, a identidade e os saltos entre as linguas. Translanguaging en educación plurilingüe. Presentou o seu traballo baixo o título Unha investigación etnográfica.

Que é exactamente o que analizaches nesta tese?

Analicei tres temas interrelacionados: por unha banda, o uso do eúscaro, por outro, a identidade dos alumnos e, por último, os usos lingüísticos que se fan na aula.

Con que obxectivo fixéchelo?

Tivo varios obxectivos. Por unha banda, escoitei a voz do alumnado e recollín a opinión sobre o tema. De feito, moitas veces fanse grandes investigacións, pero nos faltan as voces dos protagonistas. Doutra banda, quixen analizar, investigar e recoller datos sobre o uso do seu idioma.

Para iso, traballou nunha escola de Bizkaia.

Cara ao ano 2014, o noso equipo de investigación decidiu pór en marcha un proxecto ou intervención. Para iso, recibimos diversas subvencións, o que nos levou a realizar unha convocatoria ampla aos centros educativos. Un centro escolar dun pobo de Bizkaia deunos o si e estiven durante dous anos cos alumnos, facendo un seguimento desta intervención.

Que mostra utilizou para a investigación?

Fíxeno con alumnos de entre 10 e 12 anos. Nesta escola utilízase a metodoloxía Amaraberri e os alumnos de ambas as idades están reunidos na aula.

E os profesores participaron no estudo?

A realización dunha intervención, inevitable e afortunadamente, require da axuda do profesorado, dos equipos directivos e da comunidade escolar. A intervención estaba dirixida directamente aos alumnos, pero na aula había un profesor. Tiven unha estreita relación con eles, unha relación constante. Déronme moita información.

Como se levou a cabo esta intervención?

Unha das claves dunha intervención é, na miña opinión, a adecuación ao contexto e, neste caso, á escola. Antes de pór en marcha o noso proxecto na escola, realizamos varias reunións para adecuar todo o contido. A continuación, na intervención, realizamos numerosas actividades co alumnado. Entre elas, por exemplo, tiñan que ler un texto en tres idiomas diferentes e, posteriormente, tiñan que responder as preguntas en eúscaro. Así, puideron ver os vínculos e as relacións entre as diferentes linguas.

Ademais do eúscaro, tamén traballastes os saltos entre as linguas.

As intervencións realizámolas para as sesións de eúscaro, castelán e inglés. Hoxe en día os alumnos son plurilingües, pero o que hai que entender é que non teñen o mesmo nivel en todas as linguas. Con todo, poden utilizar os recursos que teñen nunha lingua para aprender outras. Por tanto, nalgúns casos, os alumnos poden utilizar o idioma que recibiron en casa para aprender outras linguas.

Á hora de aprender unha lingua, por tanto, outra podería axudarlle.

Os que somos plurilingües somos falantes enteiros e debemos ter a oportunidade de utilizar todas as linguas. No noso caso, na escola, temos a oportunidade de fortalecer as tres linguas. Para iso é importante utilizar os coñecementos previos. Por exemplo, utilizar o coñecemento do eúscaro á hora de aprender castelán, inglés ou algún idioma que aprendan no futuro.

Máis aló da lingua, tamén che fixaches nas identidades.

Hei visto que hai unha estreita relación entre os idiomas e a identidade. Quixen ver a identidade dos alumnos nese momento. Á fin e ao cabo, a identidade é flexible, persoal e única, pero ten moitos bordos, e sendo esa identidade tan ampla, quería sacar unha foto e ver que facían eses alumnos. Neste caso, varios alumnos demostraron que senten vascos, pero se nos fixamos no seu uso, non teñen tendencia a utilizar o eúscaro. Aí créase un escenario diferente, e é importante miralo.

Neste tipo de tese o máis interesante serán os resultados e as conclusións.

Durante a intervención os alumnos tiveron que realizar diversos exercicios. Hai que aclarar que estes alumnos, por exemplo, utilizaban o eúscaro para dirixilo ao profesor, pero de maneira informal, para comentar calquera outra cousa, utilizaban o castelán. Con todo, como consecuencia da intervención, hei visto que cando facían un exercicio noutro idioma que non fose o eúscaro, se tiñan que facer unha parte en eúscaro, todas as conversacións que se producían entre eles eran en eúscaro.

Ás veces pomos límites ao uso do alumnado, tratamos de delimitar as linguas dunha maneira moi ríxida, pero a miúdo a flexibilidade axuda. É certo que a nosa intervención foi planificada e cuns obxectivos concretos; non se pode falar calquera idioma en calquera momento. Iso tamén o deixamos claro, porque o eúscaro é a nosa lingua e o noso eixo.

 

 

 

 

Que conclusións sacou respecto ao eúscaro?

Habemos visto que os sentimentos que teñen os alumnos polo eúscaro son moi positivos; gústalles, gústalles, pero eles recoñecen que non o usan. Din que ás veces falan cos seus amigos, pero que non é o máis habitual, que non teñen costume. O interesante é saber que son conscientes diso. E ademais teñen moi claro que a clave do futuro do eúscaro está no uso.

A situación ou a contorna impúlsalles a non utilizalos?

É algo que lle pasa a calquera. Se entra a unha tenda e fálanlle en castelán a primeira palabra, se llo fan tamén na segunda tenda, e se o fai tamén o do servizo de atención, é posible que na cuarta entrevista, probablemente por resignación, fágase en castelán. Estes alumnos saben o que hai no seu pobo. E os que temos conciencia vasca tamén sabemos cal é a situación. O que pasa é que é penoso. No caso destes alumnos e alumnas, con idades moi temperás, son conscientes da situación e adáptanse a ela.

Unha vez realizada esta tese, en que situación ve o eúscaro?

Hoxe en día, eu creo que as escolas están a facer un gran traballo. O modelo D púxose en marcha fai uns 30 anos e habemos visto que moitos nenos e nenas hanse euskaldunizado. Desgraciadamente, isto non supón un gran impulso no uso. A escola non pode facer todo só, e iso téñeno moi claro tamén os profesores. Son varias as institucións, axentes e institucións implicadas, e é necesario o traballo en común de todas elas. Creo que son bos exemplos os proxectos como Euskaraldia.

De feito, vostede estudou unha escola, pero cando eses alumnos saen do colexio teñen máis vida.

Estes alumnos e alumnas utilizan diversas linguas, e non só o eúscaro e o castelán. Moitos teñen outro idioma ou dous diferentes en casa. E cando van á escola, móstranse tres idiomas. Cústanos darnos conta, pero nos nosos pobos hai moitas linguas. No pobo onde fixen o estudo, por exemplo, fálanse ao redor de 100 linguas. A lingüista Carme Junyent, nunha entrevista recente no semanario Argia, dixo que o que vai fortalecer o eúscaro é o plurilingüismo. Estou de acordo con el.

Vostede mesmo comprendeuno durante a investigación.

Si, os idiomas poden ser complementarios entre si. Se un alumno ten unha lingua minoritaria en casa, tamén lle axuda a saber que o eúscaro estivo prohibido, que a lingua foi minorizada. Aí xorde a empatía.

A conciencia lingüística desenvólvese, por tanto.

Nun sentido, a través de diferentes exercicios pretendemos que o alumnado teña esa conciencia sobre a linguaxe e sobre todo que reflexione sobre iso.

Sacou outras conclusións na investigación?

Como implicación diría que en Euskal Herria hai moitas situacións diferentes. Non é o mesmo a situación que hai nun barrio de Bilbao, a que se pode atopar en Donibane Garazi, ou a que se pode ver en Lizartza. Creo que sería interesante realizar outros traballos deste tipo e ver que resultados obtivéronse noutros.

Pasando pola tese á túa traxectoria, como chegaches a realizar este traballo?

Estudei Maxisterio na Universidade. Posteriormente estudei Antropoloxía Social e Cultural en San Sebastián, tras o cal cursei o Máster en Plurilingüismo e Educación. Por un momento, vía os meus estudos colgando, pero despois do máster xurdiume a oportunidade de facer a tese. A directora deste traballo foi Jasone Zenoz, catedrática de universidade, quen me dixo que o meu perfil podía ser o axeitado para empezar a facer este traballo. No curso 2014-2015, pedín unha bolsa predoctoral que saca o Goberno Vasco e déronma por sorte, así que tiven a oportunidade de entrar directamente no proxecto.

E hoxe en día, vostede segue de volta á universidade.

Actualmente traballo na universidade co equipo de investigación DREAM –Donostia Research group on Education and Multilingualism–. Tiven a oportunidade de quedarme e seguirme, e agora estamos inmersos noutros proxectos na mesma liña de traballo. Estou moi contento e contento.

Traballaches co eúscaro como eixo. Tiñas unha preocupación polas linguas?

É un tema que moitas veces sacamos os que somos vascoparlantes, porque nos preocupa. Ás institucións tamén lles preocupa, en definitiva, porque vimos a situación en varios estudos realizados polo Cluster de Sociolingüística e o Goberno Vasco. En xeral, os vascoparlantes preocúpannos sobre o uso do eúscaro.

Unha vez terminada a tese, tes entre mans un libro dunhas 400 páxinas.

Si, en concreto fixen unha tese de 418 páxinas. É moi amplo, xa que se trata dunha investigación en profundidade, con moita información, exemplos e datos. As voces dos alumnos teñen moitos matices, e quixen recoller todos eles. É o resultado de dous anos de observación directa.