Levantouse da cama dun salto, coma se estivese nunha película nun flower. Saíu da habitación, foise á cociña, deulle á súa nai un bico gordo e duchouse, cantando Deus ex machina como banda sonora. Escucha na letra as auroras boreais, pero realmente hai pouco caso á fábula da letra. A melodía ten as súas raíces, e o colabo entre Belako e Anari, por suposto. É dicir , ese flow. O ruído das cuncas de cervexa... Fantasía.

Facía tempo que non sentía tal axitación no seu corpo. Cuarto día en Durango, o último da feira, e o da relación con Amets, ou non. Esperemos que sexa o principio de moitos outros. Pero se esperan moitas cousas.

E asinaría / chegaría o máis duro / chegaría o máis duro... Saltoulla Errim en Youtube.

Hoxe si. Hoxe dille á súa nai que irá a Durango porque fixo un amigo alí, que comparten as súas afeccións musicais e literarias... E, entón, como vai dicirlle a súa nai que non a tales amizades? Tamén con iso xogou Iraitz. Tamén tiña que compartir con alguén a alegría do fermoso día de onte, porque, se non, morréselle no interior.

Saíu da ducha e notou á súa nai que murmuraba no salón. Unha pequena luz acesa, con abelorios de cerca, o xornal na boca e a radio acesa, nun ambiente de canción anglosaxoa, supostamente super-alegre. O que non cadra nada co seu ánimo.

-Que, mamá? ", preguntoulle Iraitz a medida que se achegaba ao salón de estar. "Fai 16 anos e sete días", o mesmo apuntamento. Que morreu Mikel Laboa, é dicir –máis tarde decatar Iraitz da quen se refería a nai: Mikel Laboa–. Entre outras cousas, o camarada di, di e di, o pouco que cambiaron as cousas con motivo da celebración do Día do Eúscaro. "Non aprendemos". Di que facemos bizkarsoro [quen? “Non sabía que a miña nai era responsable de ETB”, pero ao mesmo tempo competimos coa de dentro de casa, pondo a Tasio en ETB2. Ah, e porque foi unha película feita en castelán, parece que foi unha polémica. "As cousas da época", preguntouse Iraitz, ao ser preguntado por ela. Pero, en voz alta, non foi máis aló de dicir "xa, si, tes razón". A miña nai di, para terminar: “Se o cantante de Sekulabara levantase a cabeza...”.

-Bo... Vou ao tren?

-Si, o meu amor, segue ben. Que se divirta. E non te vaias tarde, mañá ten que ir á escola...

-Se non.

Bico e adeus.

Púxose os auricular antes de chegar ao vestíbulo. A partir das 10:30 horas, cando chegue á estación de Durango, alí espéralle AMETS. É o seu último día xuntos na fantasía da Feira de Durango. Pois, como dixo a súa nai, mañá á escola. E a escola non deixa espazo para a fantasía.

Pero DÁ, é unha fantasía, diría alguén [a lema da pasada edición, para aqueles que non fan caso aos xogos de palabras con refrán]. O ambiente da feira é, en verdade, un fantasioso. Unha fantasía que se volve cada ano real. E na mesma medida, por segundo ano consecutivo, BaDAbil está a reproducir realmente esta fantasía! podcast. É unha mágoa, segundo Iraitz, que os temas tratados no mesmo non teñan outra importancia nas conversacións informais dos seus amigos e amigas, nin no ámbito familiar. Máis aló de que libro compraches, é dicir, non haberá máis debates profundos que as intencións coeducativas. E, ao final, tamén se conformarían con ir a Leroy Merlín, onde coleccionistas entusiastas teñen moi baratos “obras de arte” e “obras artísticas” –é dicir, copias– á beira dos coxíns de plumas.

Enpin. Descárgache á realidade. Así o fixo Iraitz á marxe das súas reflexións. E a realidade é que as produtoras Hiru Damatxo non poden quedar quietos na preparación de maquinaria en directo BaDAbil! para realizar a emisión, xa que lle deron unha hora de tempo e queren montar e desmontar, en realidade, máis tranquilo. “Algúns sempre, asfixiándose”, díxolle Soñando moi baixo, e a súa nai sentiuse durante un intre en forma de murmurio. O curioso é que en Durango asfíxiase porque no deserto normalmente a cultura e os culturistas reúnense cada ano nunha fantasía tranquila e multitudinaria da feira, porque a xente constrúe alí un oasis, porque a xente o quere, talvez porque así o esixe o Nadal, e... pero os que caeron na mesma forma de paracaidista, que foron a facer o seu traballo habitual, non vendelo, é dicir, non poder desafogarse.

Este é o pan de cada día de quen ten unha dedicación niso. Niso destacou Beñat Sarasola BaDAbil! ao redor da mesa do podcast, aínda que el ten outro oficio que vivir. Contou coa participación de Amancay Gaztañaga e Idoia Asurmendi como relatoras e mostraron a súa conformidade. "Vivir só de escribir é case imposible; pódense facer mil traballos para completalo, pero aínda así é moi difícil", dixo Sarasola, nunha entrevista en ETB. A historia dun artista [Ruper dixit]. E iso causoulle unha dor no corazón a Iraitz, que tanto soñou estes días, que queres ser de maior? que respondería a esa pregunta cun tradutor, un escritor, un debuxante, un debuxante de cómics..., que lle encolleu o corazón.

Tamén lle saíu un sentido loitador, porque se dixo que hai que saber distinguir quen é o organizador dun concerto e que hai que saber como músico, por difícil que sexa, adaptarse a un ou outro. É dicir, se unha institución pública organiza un concerto deste tipo, a ela si que hai que esixirlle unhas condicións dignas. E pódese discutir moito sobre o que é digno e o que non, pero niso non entraron os comensais.

Que a cultura é precaria. Póndoa como prefixo en eúscaro, máis aínda. Aí deixárono claro os organizadores de Ahotsenea-Plateruena, xa que antes de cada concerto pór o "fío condutor" para dar a "benvida": a cultura vasca, como o eúscaro, está en crise.

Pranto. O último domingo da feira, unha mañá súper fría, chuviosa, -tan triste, non faltaba máis que para frustrar toda ilusión.

Con todo, hai un bo sinal neste último día de feira. Aínda que até agora non se deron cifras de vendas, ao parecer, vendéronse moito na edición deste ano. Para algúns, iso sería e para o caso, para outro non... pero, en xeral, esa é a sensación que lle chegou a Iraitz. "A televisión así o dixo onte", díxolle Amets, que así o comentou, entre outras cousas, a súa nai, que fai madalenas.

Nese momento, cumpriuse a petición de BEÑAT Sarasola, ou as mulleres compraron bastante máis que noutros anos. Hai pouco dicía en Berria:

Onde están? -pensou para si-. Onde están os homes? E nun xesto desesperado dirixiuse a eles:

Deixade os ximnasios, empezou a suplicar, empezaredes a quitar as series de sentadillas unha vez por semana e a ler un par de páxinas no seu lugar. A segunda semana podedes chegar a cinco páxinas se quitades as series de flexión.

Deixade os maratóns. É marabilloso que o último quilómetro fagádelo da man do voso fillo ou filla, pero non sabedes que aínda é máis marabilloso que eles véxanche cun libro na man, que lles lean coa túa doce voz.

FOTO

-De ser mainstream e non de feito non se pronunciaron moito –di Amets, nada máis saír do mercado–, pero me gustou a sesión de podcast.

-Si, a min tamén me pareceu interesante. Tamén iso é importante!

-Pero as entradas e saídas da xente... Pf. Non podo soportar que a xente ande así. E foron moitos, eh.

-Si, señor. Ah, e o que dicía, mainstream! Eu non estou nada de acordo co que dicía Gorka Urbizu –dixo Iraitz, póndose a cara interesante–, que non hai mainstream na música vasca [nesta entrevista].

-Bo, eu tampouco, pero –e Amets puxo unha cara máis interesante– nesa entrevista si dicía que ás veces a xente que forma parte da cultura vasca actúa coma se vivísemos nunha normalidade, e que iso é facer trampa –descansou dúas ou tres segundos–. Bo, e non sei o que é a cultura vasca tamén a xente, eh. Pero non o sei. Non é contraditorio dicir ao mesmo tempo que a cultura vasca está en crise e logo dicir que algúns son mainstream?

-Pois para min non. Non o creo. Poida que ese mainstream non sexa un nivel descoñecido, pero pode ser mainstream.

-Mendigar é mainstream...

-Paréceme que, ou bo, creo que estou de acordo co que dixo Amets Aranguren, que foi o encargado de dirixir o programa. É dicir, que ser mainstream non vai en función de audicións, nin de cantos libros ou discos vendiches. Que é máis cuestión de actitude.

Mainstream, segundo o dicionario, é unha corrente global. Mesmo antes dese nome anglosaxón coñecíase na sociedade como "o que a todos gústanos". Nestas tres palabras hai un suxeito que sempre foi difícil de definir: a todos . Nós. Que é nós?

De todos os xeitos, non hai dúbida de que para gustarnos a todos, "levalo ben" con todos é unha condición mínima. E para iso, o mellor é non crear ruído. Porque, o que levanta o tumulto, está a provocar a alguén, tocando un dos alicerces da sociedade. Pola contra, non sería ruído.

Odei Barroso realizou estas interesantes declaracións na documental Fauna está a cantar no audiovisual realizado por Bando con motivo do 15 aniversario do portal dixital:

Se se atopa sempre no interior dunha fauna sen facer ruído, divírtese. Se se jacta, vólvese incómodo. E creo que unha fauna incómoda é saudable.

FOTO

Tras este interesante coloquio, Iraitz e Amets volveron a entrar no espazo de Ahotsenea-Literaturako, onde se realizaron diversas entrevistas. É dicir, no búnker condensado de plástico e visible onde se fan presentacións de libros. A xente tola da Baixa Banda xa está enferma e máis tola do habitual, aí, mañá e tarde, está a facer o seu traballo de encargada do espazo. E repartindo panfletos. Sacaron o segundo exemplar, Omen, e, non llo digan a Facenda, están a facelo no trapicheo mentres xente importante, supostamente, presenta libros importantes, aproveitando que a xente se move.

Alaia Martin e Udane Ansa non atraeron a moita xente. Unha ducia de persoas, sen a familia. Máis ou menos, seguindo a tendencia a medir a cultura en cifras.

O libro Puf, un libro de preguntas, foi publicado cunha editorial moi interesante, 1545. O único que ten son preguntas, e iso é o único que lle creou a Iraitz. As ilustracións de Udane Ansa acompañan preguntas de Alaia Martin sobre cuestións filosóficas, dirixidas tanto a mozas como a adultos. Algunhas son preguntas profundas, outras máis superficiais, outras máis absurdas, pero o que parece ser un refrán pode ter outras lecturas.

Alaia Martin redondeou a composición dicindo que "a arte e a creación funcionan cunha resonancia".

IRAITZ e AMETS quedaron tocados e flipados.

FOTO?

Literalmente, este tipo de comidas son un puf. Con máis dunha F, seguro. Bajoya. E hai un tempo desapracible, moi malo, poucas persoas, o último día, o cansazo...

-Teño intención de ir a San Sebastián –interrompe Amets–. Aprender filosofía. Dentro de dous anos. Estariamos dispostos.

-Eu penso na filoloxía vasca e na tradución... Estes son os de Vitoria.

-Xa...

-Si...

-Bo, pois nos veremos aquí e alá. Supoño.

-Non, non nos veremos. Non coincideremos, e vostede sabe –a frase quedoulle máis seca do que parece e tentou maquillarse–. En todo caso moi puntualmente e se o tentamos, se o buscamos. Se queremos, quero dicir.

-Si, eu quero. Por iso, sinceramente, sei que non confías moito, pero crer.

-Non quero ilusionarme.

-Reunirémonos. Falaremos por whatsapp e por teléfono se o desexas.

-Sabe vostede o que pasa? Como dicía Alaia Martin nesta actuación: o que máis nos gusta, dános medo.

- ...

-É dicir, que nos asustamos. E eu non estou asustada, teño medo. Non quero esperar ás súas mensaxes. Non quero verme así, Amets.

-Escribireiche.

-E si non me escribes, non pasa nada. Non é necesario. Non te preocupes. Entenderíao. Sentirei ben. E estarei contento porque vivín estes días con moita ilusión, porque os gocei... Non querería acabar mal.

-Non, nin eu tampouco. Foi un Mundial. Catro días magníficos.

-Fantasía. Pura fantasía.