Nada máis iniciar o proceso de Congresos sobre quecemento climático en Nova York en 1992, as publicacións científicas comezaron a prestar atención aos chamados ‘ríos aéreos’, correntes de vapor de auga de gran importancia na formación das choivas. Estes ‘ríos aéreos’, denominados inicialmente ‘ríos troposféricos’, xorden da evaporación oceánica e da evapotranspiración das grandes selvas amazónicas, congoleñas e siberias. En 1992, Tropospheric rivers? No estudo A pilot study, científicos como Reginald Newell sostiveron que o caudal das correntes de vapor no aire era moi elevado: o do Amazonas achegábase ao caudal do Amazonas, é dicir, 165.000 m3 por segundo.

Quince anos despois, en 2006 e 2007, Victor Groshkov de San Petersburgo e Anastassia Makarieva formularon o principio da bomba biótica: "un mecanismo mediante o cal as selvas naturais producen e controlan os ventos que van do océano á terra, arrastrando a humidade a todas as clases de vida na terra". Así, mostraron o papel fundamental que xogan as selvas e as árbores sobre o clima: aos ríos de vapor formados por grandes selvas por evapotranspiración hai que sumar a humidade absorbida aos océanos e penetrada en terra a miles de quilómetros.

Esta idea foi asumida en 2014 por Antonio Donato Nobre, investigador do Instituto Nacional de Investigación Espacial (INPE) de Brasil, no estudo The Future Climate of Amazonia. Nela, Nobre destacaba o papel decisivo que xogan os ríos aéreos de terra procedentes da selva amazónica no clima de toda Sudamérica (ao leste das montañas de Ande que serven de barreira), así como nunha parte de Norteamérica, provocando choivas.

Deter inmediatamente a deforestación

Pero Antonio Donato Nobre tamén denunciaba os efectos devastadores da deforestación: reduce as cantidades de vapor de auga provocadas pola evapotranspiración das árbores, e as choivas que deles derívanse, provocando unha confusión na bomba biótica, que afecta gravemente aos bosques do mar que absorben o aire húmido. Esta destrución pode traer como consecuencia dramática a conversión da Amazonía en sabana, unha zona na que a presenza de árbores perdeu forza en favor de plantas herbáceas. Xa existe unha sabana no Pecho, ao sur da Amazonia, cuxo 40% foi destruído en beneficio da gandaría e dos campos de soia.

Así, o deserto podería converterse nunha extensa zona occidental da cidade de Sao Paulo, que aglutina á maioría da poboación e da actividade brasileira, como o enorme deserto que hoxe posúe Australia nunha latitude similar. Recentemente, no ano 2021, a cadea de televisión Arte ofreceu a película Le mistere deas rivières voantes d’Amazonie (O misterio dos ríos voadores da Amazonía) de Pascal Cuissot, na que se mostra como esta evolución comezou: nos famosos saltos de auga de Iguazú, que se atopan no límite entre Brasil e Arxentina, nunha época con menos auga por quilómetro 3.

Por outra banda, o Programa das Nacións Unidas para o Medio Ambiente (UNEP) recomenda desde agosto de 2021 “traballar con plantas, solos e auga para frear o clima da Terra e hidratar as paisaxes”. A UNEP conclúe claramente que para evitar o desastre do clima é necesario non só deter rapidamente a deforestación, senón abordar a plantación de selvas en todo o mundo e desenvolver prácticas agrícolas que revitalizan os solos, como a agroforestación.

De feito, no modelo de cultivo imperante hoxe, baseado en fertilizantes químicos, o feito de que a materia orgánica (humus) que queda nos solos sexa tan reducida fai que os solos perdan a súa capacidade de retención e os campos teñan menos resiliencia para facer fronte á seca. Isto repercute na evapotranspiración, xa que esta difire segundo que a vexetación que cobre o solo estea formada por cultivos, prados, sebes ou árbores.

O Panel Intergobernamental para o Desenvolvemento Climático (GIEC) entrou nun camiño sen saída porque ignorou a importancia da auga nos cambios climáticos, tendo en conta unicamente os gases de efecto invernadoiro. Porque, a pesar de que o aumento de gases de efecto invernadoiro na atmosfera chegase a frear, seguirían igual o cambio climático provocado pola deforestación e as nosas formas de ocupación do solo e que estas extensas rexións da Terra transformásense en desertos.

É certo que cando se creou a GIEC (1988) a explicación dos cambios climáticos centrábase no aumento das cantidades de gases de efecto invernadoiro. Pero hoxe en día, se se quere evitar a desecación e a propagación da desertificación do planeta, é obrigatorio ter en conta o papel da auga no clima. Por tanto, hai que deter de inmediato a deforestación dos grandes bosques, plantar novos bosques e iniciar a revolución do modelo de cultivo. Porque se pode conseguir que a agricultura deixe de destruír o ciclo da auga e, comparándoo, convértase en panca do cambio a través de solos vivos con capacidade para manter a humidade e reter máis carbono no solo.

Daniel Hofnung, enxeñeiro retratado hoxe, é presidente da coordinadora Eau Il-de-France (A auga de Il-de-France). Con motivo do 22 de marzo, Día Internacional da auga, publicou este artigo de opinión en francés na revista Reporterre.