Lorea Agirre terminou a súa intervención coa frase que recollemos no título do artigo, antes de comezar cos rogos e preguntas. Unha frase redonda que resume moi ben as vivencias e opinións vertidas na mesa redonda.

Baixo a dirección de Iraitz Agirre, catro relatores representantes das comunidades lingüísticas do tres continentes reuníronse ao redor da mesa: O activista kurdo Suna Altun, o activista mexicano Yazmin Novelo a favor do idioma maya, e entre os vascos a sociolingüista e antropóloga e xornalista Lorea Agirre, Txerra Rodriguez. Do mesmo xeito que cando miramos desde a fechadura dunha vella porta, tivemos a oportunidade de achegarnos á situación das mulleres que traballan pola revitalización das linguas minoritarias en diferentes partes do mundo, como ocorre en contadas ocasións, porque desde os seus propios beizos escoitamos onde e como se cruzan a opresión do xénero e a linguaxe.

Para empezar, IRAITZ Agirre deulles un punto para que cada un puidese escribir un verso en rima e ton libre: “Utilizamos igual as mulleres e os homes a linguaxe hexemónica e a linguaxe minorizado?” Todos responderon que non, pero foron reflexo de realidades diferentes os matices que debullaron en cada caso.

A continuación, a activista kurda Suna Altun comezou a súa intervención individual e informounos da situación dos kurdos que viven baixo o dominio de Turquía. Comezou a súa presentación coa lema Jin, Jîyan, Azadë, moi coñecido entre os kurdos, agregando unha palabra e coa lema renovado Jin, Jîyan, Azadì, Ziman (en euskera “Muller, Vida, Liberdade e Lingua”). Puxo o foco no status lingüístico que viven as mulleres e nos obxectivos que teñen as mulleres kurdas para cambiar a situación, así como nas loitas que teñen en vigor para conseguilos. Para finalizar a súa intervención, sinalou tres aspectos a priorizar: a necesidade de dar maior valor á lingua na educación e en todos os ámbitos públicos, o aliñamento de estratexias para a revitalización da lingua e o empoderamiento das mulleres e que a responsabilidade da transmisión da lingua en casa sexa tanto da nai como da do pai. Ao fío desta última suxestión, Suna Altuna referiuse máis dunha vez ao termo “lingua materna”, no seu lugar propuxo “lingua doméstica” e mesmo se mencionou o uso da “primeira lingua” nas achegas do público ou a necesidade doutros termos, por exemplo, para os casos nos que a lingua doméstica non se corresponde coa lingua de escolarización.

Demos a volta ao mundo e logo saltamos a México. Yazmin Novelo, maia falante e lingua activista de Yukatango, contounos as reflexións dos talleres con 22 mulleres da comunidade. Entre outras cuestións trataron de responder á seguinte pregunta: “En que medida o activismo lingüístico impulsa un mundo máis xusto e equitativo?” O grupo de mulleres chegou a dúas conclusións: por unha banda, que o activismo lingüístico ten que ser unha ferramenta para construír un estilo de vida con múltiples formas de ser no mundo e, por outro, que a través do activismo lingüístico hai que buscar espazos para a xustiza social. En palabras de Novelo, as relacións desiguais de poder na sociedade obrígannos a aprender a afrontar de maneira conxunta as opresiones que compartimos as mulleres e as linguas minorizadas, en definitiva, as hexemonías lingüísticas ou de xénero tamén son hexemonías culturais, xa que o noso obxectivo non pode limitarse a recuperar os ámbitos de uso das linguas minorizadas ou a garantir a presenza das mulleres nos espazos correspondentes.

Os vascos tomaron a testemuña a continuación e Txerra Rodríguez centrou a súa intervención nos datos. Para empezar, quixo facer fronte aos seguintes datos: Segundo os datos declarados en Euskal Herria, as mulleres e os homes están en igualdade de condicións no coñecemento, pero no uso da rúa as mulleres utilizan máis o eúscaro e nos euskaltegis e nas persoas de conversación tamén predominan as mulleres.

Despois de pór estes datos encima da mesa, presentounos as conclusións dalgunhas investigacións e díxonos que a identidade lingüística da nai ten máis peso que a do pai. Por outra banda, os estudos revelan que as mulleres comezan a aprender a lingua principal máis tarde, pero esquecen máis rápido o seu idioma orixinal. Ante todo isto, naturalmente, as dúbidas fixéronse máis evidentes e así resumiu Txerra Rodríguez: por unha banda, a revitalización do eúscaro deixouse en gran medida á conta das mulleres e os nenos, é dicir, dos colectivos con menos poder na sociedade e, por último, preguntouse: se se feminiza o uso dunha lingua, non se desvaloriza automaticamente?

A última das intervencións foi a de Lorea Agirre, breve pero frutífera. Como o título desta crónica é a súa mención, para resumir a súa intervención recompilamos aquí outras citas de Lorea que foron tema de título: “A relación entre as linguas é unha relación de poder. A lingua e o xénero están necesariamente mesturados”, destacou que desde o que somos facemos todo o que facemos, tanto no sistema sexual como na linguaxe. Neste sentido, dixo que “eu son a mesma persoa, non o 60% feminista e o 40% euskaltzale, por citar algunhas militancias… todo vai á vez”. Ademais, de face ao empoderamiento sinalou que “non nos empoderamos nunha soa cousa, nos empoderamos como persoas, todas as cousas van unidas” e como exemplo diso, considerou Euskaraldia como exercicio de empoderamiento. Por último, deixou sobre a mesa que as relacións de poder poden ser desmanteladas na medida en que son construídas e chamou a actuar colectivamente niso.

Nesta breve crónica non é posible recoller todo o que deu o programa de dúas horas, pero lonxe de ser unha actividade illada situámolas nun contexto máis amplo e, de face ao futuro, foron un punto de partida para profundar nos proxectos de cooperación lingüística. Seguiremos abrindo espazos para coñecernos, escoitarnos e intercambiar experiencias na medida en que diferentes opresiones lévennos a diferentes estratexias de empoderamiento.