Onintza Legorburu, membro de Emun: O eúscaro “politizado” da man do movemento feminista e os mozos socialistas

Legorburu comprometeuse baixo o título Discursos máis aló da etnicidad. Nos últimos dez anos elixiu e repasou diversos discursos que se foron perfeccionando e perfeccionando a favor do eúscaro. Cultivou os que van máis aló da etnicidad, é dicir, os que “superan os dous nacionalismos”.

Primeiro falou do discurso que hoxe en día está na dirección do “eúscaro para todos”. Remarcou e lembrado o discurso que máis forza tivo: o discurso que centraba a identidade nacional. Legorburu explica que se trata dun discurso con carencias e que no ámbito da cultura vasca percíbese o desexo de cambio de discurso. Proponse unha identidade máis ampla: o eúscaro é de todos, quérese despolitizar o eúscaro (polo menos saír do esquema de partidos políticos), quérese difundir o eúscaro. Puxéronse na base elementos como a convivencia, a diversidade, a xustiza. Legorburu deu por esgotado o discurso baseado na identidade nacional, pero precisou que os cidadáns seguen baseándonos nese discurso, é dicir, si preguntamos a moitos cidadáns por que o fai en eúscaro, a resposta é “porque son euskaldun”.

En segundo lugar, aínda que non se centrou no eúscaro, tivo en conta os movementos sociais que nos últimos anos miraron moito ao eúscaro. Mencionou dous: o movemento feminista e o movemento de mozos socialistas.

Legorburu explicou que o movemento feminista ha feito unha achega inversa á proposta da cultura vasca, é dicir, di que hai que repolitizar a lingua, centrándose na interseccionalidad, que a lingua tamén ten o seu lugar na rede de relacións de poder. O movemento feminista sitúa o discurso a favor do eúscaro nos parámetros de xustiza social, é dicir, calquera persoa que cree na xustiza social debe asumir a cuestión lingüística.

En canto ao movemento socialista, comentou que teñen dous monográficos centrados no eúscaro. Este movemento xuvenil ha traído clase ás lecturas, a clase é unha categoría de análise. Dicía Legorburu que colocan o eúscaro como elemento de oposición, en contra da norma. En relación coa clase, engadiu que hai algo investigado e pensado.

Finalmente, quixo mirar ao ámbito socioeconómico. Legorburu pregunta que achegaron os plans de eúscaro ao concepto de “competitividade” que se utiliza no ámbito empresarial e económico, e que poden achegar os plans de eúscaro a partir de agora. Engade que sobre a mesa non hai discurso, que están a experimentar, pero que o obxectivo é seguir reflexionando sobre que máis poden achegar os plans de eúscaro.

Xan Aire, membro de Plazara: Autodesignarse para que non o fagan os demais

Xan Aire contou o recolleito nas xornadas organizadas entre Garide e a UPV en xullo de 2023. Nela reuníronse membros de comunidades lingüísticas internacionais, entre elas os euskaldunes. Entre os participantes acordouse a necesidade de redefinir o suxeito, “agora defínennos os demais”, dixo Aire. Lembrou que no “mellor dos casos” chámannos linguas minoritarias, que noutras ocasións utilizan a lingua “minorizada”. Os participantes das comunidades lingüísticas americanas reflexionaron: “Quizais temos que definirnos doutra maneira, aquí e no mundo”, e Aire engadiu: “Non é optimista ou pesimista, senón como a comunidade lingüística defínese a si mesma, que ambición ten, que ten”. E así acordaron unha autodefinición: “Comunidades lingüísticas do mundo que vivimos”. Sen esquecer a precariedade de varias linguas, “estamos a dicir que estamos a mover, situando as linguas no mundo, conquistando espazos coa revitalización”, dicía Air. E engadiu: “Nós cremos que estamos a revivir, nós creremos aos nosos mozos e o mundo teranos que crer que estamos a revivir”.

Mikel Peruena, xornalista de Berria: Privilexios, imposición, e outros

O de Perú partiu das decisións que ultimamente se tomaron nos tribunais contra o eúscaro. Preocupan porque na CAV, en Navarra e no País Vasco Norte as actitudes e os discursos contra o eúscaro xa son máis evidentes. Na CAPV son escasos. O de Perú centrou o seu foco nos últimos acontecementos e nos novos discursos (ou elementos que poden servir para novos discursos), e non tan novos.

Suscitou sobre a mesa sorpresas que se sitúan debaixo dos discursos, que logo contribúen á composición dos mesmos, aos que empezou a tirar. Por exemplo, “non pode estar en contra do eúscaro”, citou a sorpresa. Ademais, “o eúscaro é un patrimonio”, “é difícil”, “raro”, “estudar caro”, “aprender ben é imposible”, “para vivir aquí non fai falta”, “podes estar a favor do eúscaro sen saber euskera”.

Outro concepto que comentou é o de “protexer o eúscaro”. Así o di Perú: “Que significa este concepto? Até onde hai que protexerse e a partir de onde é a imposición? Si hai unha adhesión pasiva ao eúscaro, trátase de pór en perigo a comodidade persoal. Por iso agora din que igual lles estamos pedindo demasiado, que prefiren recorrer que aprender eúscaro”. Dicía o de Perú que imos ver cal é o camiño que seguen esas actitudes, porque eses discursos poden ter unha difusión, e máis que unha cantidade, o risco é o altofalante.

E abordou o concepto de “imposición” que xa mencionara. Aclarou que non é un termo novo. Lembrou a manifestación de Pamplona de 2018. Naquela ocasión reuníronse preto de 15.000 manifestantes que manifestaron que non estaban en contra do eúscaro, senón en contra da imposición do eúscaro e das políticas lingüísticas que se estaban levando a cabo. Os manifestantes pamploneses dicían que respectan o eúscaro, pero tamén se lles está “inxectando” o eúscaro. E aparecen outros conceptos asociados a estas expresións: a exclusión, a liberdade de elección de lingua... Así o dicía Perú: “Cando a administración empeza a xestionar a lingua, a dereita sacou a imposición á lingua”. Outro extremo, pola tendencia que percibiu entre varios alumnos e novos, é a crenza de que o eúscaro se está impondo, é dicir, que entre os vascos tamén cremos que se está obrigando ao outro cando o facemos en eúscaro.

Outro elemento é a “realidade sociolingüística”, que basicamente vén dicir que si o eúscaro non se usa tanto, non se pida tanto. Non pedir máis do que hai que pedir. E en relación con ese sentimento excesivamente demandado, falou de “privilexio” e “exclusión”. Utilizou como exemplo os feitos ocorridos nos concellos do Val de Egüés e Orkoien: si ofrécense servizos en eúscaro, os castellanoparlantes quedan sen servizo. É dicir, supón o risco de que o que se fai en euskera sexa considerado excluínte. E outro termo é a “segregación”, é dicir, o esforzo por vincular aos vascos coa elite. Outra tendencia é que nos centros pídase que os vascos se reúnan cos vascos.

Discursos emerxentes en lingua minorizada en Cataluña

Avel-li Flors, profesor e investigador da Universidade de Barcelona, falou de varios discursos en favor do catalán. Adiantou que non están consolidados, que non sabe onde van chegar e que protección van ter.

En primeiro lugar, Flors desenvolveu a proposta do sector da opinión que fala da renacionalización: o proceso soberanista catalán non tivo éxito, e para construír a nación, as políticas lingüísticas deben basearse na linguaxe. Con iso, de forma visible ou encuberta, está a dicirse que o nacionalismo catalán non está agora en condicións de chegar ao conxunto da sociedade e hai que protexer a comunidade lingüística, hai que pór no centro a comunidade lingüística. Nesa comunidade tamén estarían os cataláns que non teñen a primeira lingua. Segundo esta corrente de opinión, existen varias comunidades lingüísticas. Na educación empezaron a falar da organización de dúas redes, é dicir, da distribución por modelos lingüísticos, unha liña completamente en catalán. Flors comentou que agora están orientados ao sistema de modelos lingüísticos que temos na CAV. Na súa intervención contou até aquí Flors, pero un oínte preguntoulle quen son os impulsores desta idea e así respondeu: “É moi novo. Está relacionado co independentismo, son sobre todo conservadores, é masculino. Por exemplo, a CUP non defendeu isto, non está a favor de que haxa dúas liñas nos centros. Está implicado Clara Ponsatí [a primeira Xunta] que está a crear un novo partido político. A súa proposta é crear dúas redes de centros. Se cadra é un cebo lanzado ao aire, pero bótao. As xuntas non dixeron moito”.

En segundo lugar, mencionou a proposta que desde o feminismo están a traballar varias mulleres. Mencionou o libro Màtria ou barbàrie: trenta veus do feminisme català (Editorial Angle). Traballan a interseccionalidad, a nación, a clase social, o xénero, a raza, o idioma, etc. O libro está coordinado por Júlia Ojeda, Anna Punsoda e Marta Roqueta. ARGIA entrevistou en febreiro a Júlia Ojeda, membro de Matriotes, e abordou este tema: "Fáltannos discursos para afrontar os grandes ataques da globalización". O investigador catalán indicou que está pendente de ver onde vai chegar esta proposta, que polo momento non tivo gran acollida.

En terceiro lugar, Sergi Morales e o seu discurso académico. Este investigador utiliza o concepto de “xustiza lingüística” para lexitimar as políticas lingüísticas. É dicir, hai que facer xustiza lingüística e as políticas lingüísticas teñen que encamiñarse a conseguilo. As sociedades monolingües establecen as súas preferencias lingüísticas e os falantes doutras linguas non poden utilizar as súas.