Hai uns anos escribín un pequeno libro sobre Tene Mujika, que se chama Udazken argitan. Cando empecei a facer ese ensaio biográfico, atopeime co noso protagonista de hoxe, o señor Watson Kirkconnell. En 1928 Kirkconnell publicou un bonito libro de antoloxía European Elegies, que incluía entre elixíalas seleccionadas un poema de Tene Mujika traducido ao inglés. Seguramente, porque Mujika é muller, non se menciona moito que foi (e é) o poema de Tene Mujika un dos poucos que recibiu esta consideración na literatura vasca.

Vouvos a explicar por que e como fixo o libro da portada azul e antiga de Kirkconnell, Waston Kirkconnell, e como chegou o poema de Tene Mujika.

Watson Kirkconnell naceu en Canadá e converteuse nun intelectual coñecido, importante e polémico. Fillo dunha familia escocesa que falaba dun dialecto gaélico hoxe desaparecido, mantiña unha forte vinculación sentimental coas tradicións do país de orixe familiar. Tamén seguía outra tradición máis triste, bastante estendida entre os descendentes de emigrantes europeos: era racista.

De mozo falou e teorizó sobre a raza superior dos protestantes anglosaxóns brancos. Pero tamén era afeccionado á poesía e á lingua, e os estudos nestes campos xeraban certas contradicións no seu pensamento, porque si queres as linguas, estarás disposto a aceptar que non hai unha mellor lingua que a outra, e, por tanto, a darse conta de que a capacidade de sentir e crear milagres é igual entre as persoas que falan esas linguas. Neste camiño resulta máis difícil seguir sendo un racista cultural.

A súa muller morreu en 1925 e o seu punto de vista cambiou un pouco. Na súa honra fixo European elegies. O libro é sorprendentemente bonito. Trátase dunha colección en inglés de poemas de elixía de 40 linguas diferentes en Europa, clasificados por estacións: de primavera, de verán, de outono, de inverno. E alí aparecen, no outono, as palabras do noso poeta Tene Mujika. Aquí tes un bo comezo en inglés:

Gone is the grace of summer. Gone at last,

& '97; &' 97; & '97; &' 97;.

Gone is the summer: that its grace is χ

mountain and bale remind.

Sabemos, porque o conta no libro, que o contou coa autorización de Tenere para publicar e traducir o poema. Tamén penso que Watson Kirkconnell coñeceu a Mujika a través do euskaltzale Zirilo de Arzubiaga, que é o nome vasco que menciona na esquina do libro; sabemos que Zirilo Arzubiaga exiliouse a Inglaterra en 1936, e eu cheguei á conclusión de que Arzubiaga ía ter algunha relación con Inglaterra e inglés, e de aí o coñecemento de Connkelki.

O certo é que ao noso protagonista, ao señor Kirkconnell, a elaboración deste libro abriulle un pouco o seu punto de vista e empezou a pensar na sociedade multicultural canadense. Reivindicou a riqueza lingüística de Canadá e a teorizó sobre unha imaxe, é dicir, para ela a sociedade canadense debía ser un tapiz multicultural e multicultural.

Falamos da apertura da perspectiva de Kirkconell. Pero tamén se abriu “un pouco”. E é que, aínda que o seu razoamento chegou ao recoñecemento da igualdade doutras culturas europeas que non eran anglosaxoas, non puido mirar ao mesmo nivel as culturas dos pobos orixinarios do territorio no que vivía. Eu creo que dificilmente se recoñecerá aos membros dun pobo colonialista, porque iso terá consecuencias políticas directas, por exemplo, si os demais son iguais, non menos, como se dá dereito a conquistar e dominar as terras alleas? É dicir, que estás a facer nun territorio que non é o seu? Ou como organizar un Estado sen contar cos que estaban antes que ti?

Con todo, as súas achegas ao pensamento cultural canadense foron fundamentais. E, entre outras cousas, os intentos actuais de revitalizar as linguas indíxenas canadenses forman parte do patrimonio dos argumentos de Kirkconnell a favor da adopción dun tecido cultural plurilingüe na sociedade canadense.

Con esta pequena historia podemos observar que os camiños da opresión son confundidos e as contradicións humanas infinitas.