Xateo
Esta bahía da península de Labrador, que só se pode chegar en barco, caracterízase polo seu castelo. Unha fermosa montaña de basalto, oculta pola néboa incesante, dá nome a todo o contorno, cuxas columnas pentagonais, unidas unha xunto a outra como un órgano xigantesco, danlle un carácter fantasmagórico. Con todo, non é difícil imaxinar por que este foi o punto de referencia para os mariñeiros procedentes de Europa, a primeira gran roca e atalaia que se vía ao chegar á costa.
Este Libvrv é un dos libros máis antigos en eúscaro da guía Ixasoco Navegación para navegar, editada en Bordeus en 1677, explica como buscar novas terras. Nela Piarres Etxeberri describiu as regras e os camiños da navegación e é especialmente interesante a información para chegar a un ou outro sitio que proporciona exercicios sobre o mapa, non sobre as explicacións da contorna.As coordenadas de chegada á costa son curiosas.
“Xa ves que hai grandes paxaros brancos, máis grandes que os marlines, e pescozos longos, porque pensas que os nativos chaman oblicuos, e tamén uns paxaros negros, que pensan que as ciruelas vermellas, porque os paxes chaman oblicuos, e cando os vexas, quedarán moi lonxe e faráselles a garda”.
En Chateau Bay tamén hai paxaros brancos e negros, quizá os mesmos que describiu Etxeberri. Durante décadas, os baleeiros vascos do século XVI viviron esta tranquila localización coñecida como Xateo. É un lugar que se menciona con frecuencia nos documentos de Oñati, un lugar de encontro habitual no trato con mic mac e innuit. Aínda que na actualidade están cubertos, nas escavacións levadas a cabo nos anos 80 os arqueólogos atoparon os fornos, barricas, carpintaría e pilas de teza necesarios para a industria da balea. Do mesmo xeito que en Rede Bay, onde se atopa mergullada a nave San Juan, os expertos confirmaron a presenza de dúas naves vascas nas augas xeadas desta extensa bahía. Con todo, o enorme custo que supón levar a cabo a investigación no espazo, implica a inevitable paralización de restos de madeira afundidos durante cincocentos anos.
Sur-Norte
O lóxica Norte-Sur adquire outro sentido no gran Norte. Cada vez máis arriba, as condicións de vida son máis duras. Nas saias da montaña hai un antigo cemiterio con fosas novas e marabillosas. A idade dos mortos revela a dureza da contorna.
Hoxe en día só quedan uns poucos edificios no pequeno pobo baixo o castelo. Os últimos vestixios de vida dos habitantes de principios do século XX, abandonados ao tempo. O arqueólogo Manu Izagirre informounos que hai tres décadas, cando se realizaron as escavacións arqueolóxicas do San Juan en Rede Bay, aínda había xente alí. Para entón xa se sabía que o pobo ía quedar buxán, xa que na cincuentena do século pasado, ao unirse Terranova e Labrador a Canadá, o goberno da Confederación recolocou preto de 300 pobos como este en terras máis poboadas do sur. O Estado non podía garantir as infraestruturas básicas en países tan remotos e fomentou a reorganización demográfica.
Imaxes de Dennis Minty e Dani Munté.
Mirando ao tempo
Cos edificios derrubados, as láminas de madeira corrompidas, as pontes rotas para pasar da illa á illa… Co comezo de Ekain, os icebergs liberados dos glaciario de Groenlandia se balancean sobre a auga, esperando que as forzas da corrente desprácense, por separado ou en grupos. A néboa baixa aparece por momentos e desaparece. O mar está forte e cambiante. O vento sopra con forza do nordeste. Igual que hai décadas e séculos?
Ante estes mundos arruinados e afundidos, as ideas do libro O tempo en ruínas, do antropólogo Marc Augé, sempre me pareceron estimulantes. Augé di que mirar as ruínas non é facer unha viaxe a través da historia, senón vivir a experiencia do tempo, sentir o tempo puro. Non hai paisaxe sen miradas, sen conciencia desa paisaxe. A falta de público, como unha árbore caída no bosque non ten son. Non é máis que a conciencia dun momento sen historia, unha intuición rápida e breve que sente ao contemplar o espectáculo que ofrecen eses mundos do pasado.
Ez hartu harririk, ez teila zatirik, ez lorerik… ezer! Gure zapatilen arrastoa da zapalduko dugun lurrean utziko dugun bakarra. Ez egin harri pilarik, etorkizuneko arkeologoen lana baldintzatuko duzue eta. Horixe esan zigun Jason Edmundsek ondare kulturalaren zaintzaren... [+]
Euskal balezaleen triskantza duela ia laurehun urte jazo zen hilketa ikertzea helburu duen dokumentala da. Txuri eta beltzik gabeko istorio bat, zuria esateko hamaika hitz dituen herrian.
Islandian oraindik geratzen da euskal baleazaleen aztarnarik, baita duela 400 urteko triskantzaren oroimenik ere. Bertako buruzagi baten aginduz hil zituzten hainbat arrantzale euskaldun, eta erreportaje honetan kontatu dizugu gertaturikoa. Argazkion bidez iraganean atzera egin... [+]