Os asinantes deste artigo somos, en xeral, un corenta pais e nais asociados e ex xestores profesionais que participamos activamente nas diferentes estruturas da Federación de Ikastolas nas ikastolas dos territorios de Euskal Herria e seguimos colaborando coas ikastolas. As características históricas do modelo Ikastola, a defensa e transmisión do eúscaro e da cultura vasca, e o desenvolvemento da dimensión social das Ikastolas, son a nosa referencia. Estas liñas están a traballarse no traballo veciñal nalgunhas ikastolas. Finalizada a presentación, procederemos á análise do Anteproxecto.

En canto ao debate social do anteproxecto, preocupounos enormemente o ambiente violento que se produciu contra as Ikastolas por parte dun sector de axentes e colectividades que apostan pola Escola Pública Vasca. Con todo, non imos entrar en polémicas, aí deixamos o tema, porque queremos trasladar as nosas opinións e opcións nun ton propositivo.

Dada a amplitude do Anteproxecto, nesta ocasión queremos centrar a reflexión nunha serie de temas acordes coa nosa natureza, a autonomía dos centros e o papel dos Consellos Municipais. Así mesmo, analizaremos a Liña Popular (País Vasco) desde o punto de vista da xestión.

? Autonomía dos centros.- Partimos da nosa experiencia. Mantendo o carácter cidadán das ikastolas, creamos cooperativas de utilidade pública de todos os pobos, pais e/ou comunidade escolar, sen ánimo de lucro, para garantir o desenvolvemento dos nosos Proxectos Educativos (pedagoxía, administración, investimentos, temas laborais,...) e transparente (as nosas contas auditadas están no Rexistro de Cooperativas), e creamos conxuntamente Ikastolas do País Vasco, EHI, Sociedade Cooperativa Europea. Grazas a esta traxectoria somos responsables dos nosos resultados pedagóxicos e económicos.

Todas as ikastolas que se agrupan en EHI en maior ou menor grao cumpren estas características. Seguramente temos moito que mellorar, pero a achega de equipo está aí, o modelo de gobernanza popular, comunitario.

Pola contra, si atendemos ao sistema de gobernanza que se estableceu na CAPV, pódese dicir que é centralista. O vixente en Madrid trasladouse a Vitoria e en 1993 converteuse en Lei para a Escola Pública.

Un informe da Comisión Europea de 2017 (1), que non é máis que o ollo dunha longa cadea, tras unha análise comparada das políticas e prácticas de gobernanza nos sistemas escolares concluía que: “As reformas das políticas e prácticas de goberno e xestión son fundamentais para afrontar os retos asociados á calidade global da educación escolar e, en particular, para reducir a brecha de resultados entre o alumnado […]. A maior autonomía das escolas en canto á xestión do persoal e a formación curricular repercute positivamente na calidade, ligada ás medidas para mellorar a responsabilidade dos axentes educativos das escolas e o nivel de liderado educativo” Outra constatación neste sentido é a nosa. O sistema de gobernanza europeo como o noso é unha excepción, “unha clara excepción ibérica”

Volvendo ao anteproxecto, o seu contido parécese excesivamente ao contido da Lei de Escola Pública do 93. Non é posible expresar e recoñecer a identidade específica dos centros nas áreas ás que se refire a Comisión Europea (adscrición e xestión de persoal, formación e liderado curricular)?

A través dos Contratos Programas que contempla o propio Acordo Educativo, experimentando e avaliando da man de diferentes centros, poderíanse dar pasos significativos. A cogobernación do sistema tamén é unha verdadeira oportunidade para o traballo veciñal!

? Consellos Escolares Municipais e Concellos.- Até agora, a súa contribución á gobernanza da escola foi moi modesta: coordinar a execución dos calendarios escolares do municipio, ceder o mantemento das Escolas Públicas ou o solo público para a construción de centros escolares, … En xeral, as tarefas administrativas, moi lonxe do importante papel dos Concellos en Europa.

Nós vemos outras posibilidades, como impulsores e impulsores da colaboración entre os diferentes centros escolares da localidade: a euskaldunización (nas actividades extraescolares, na organización dos espazos respiratorios xuvenís), a coordinación da tarefa pedagóxica contra a segregación (non só a asignación administrativa do alumnado), e/ou a execución dos currículos locais, ... Desde os concellos tamén hai que impulsar dinámicas novas, innovadoras e experimentacións no auzolan. Seguramente, recoñecendo a identidade de todos os centros, a forma máis eficaz de colaboración de todos os centros locais. A lexislación actual limita o papel dos Concellos, pero non prohibe a colaboración con outras institucións públicas e privadas.

? A visión popular (Euskal Herria) a nivel de xestión, ao noso xuízo, queda patas para arriba. Por exemplo, habería que facer un maior esforzo na transmisión do eúscaro e da cultura vasca e na intercooperación entre os centros escolares do País Vasco. Por exemplo, a Lei 3/2004 do Sistema Universitario Vasco 2.artikulua (BOPV 12-03-2004 e BOE 19-11-2011) sinala que “… Así mesmo, fomentarase a relación e a colaboración dentro do sistema para impulsar o uso do eúscaro con outras institucións universitarias situadas noutros territorios que comparten a cultura do eúscaro, mediante a coordinación do ensino, a investigación e as iniciativas culturais, así como o fomento do uso do eúscaro no ámbito universitario e as institucións europeas. Estableceranse relacións preferentes co resto de universidades radicadas no País Vasco”. Algo así podería traerse ao contido da nova Lei de Educación, facendo unha versión actualizada e adaptada deste texto.

En consecuencia, poucos avances no apartado de gobernanza. Se queremos chegar máis lonxe, hai que tentar, atreverse, arriscar, experimentar e avaliar á vez, a colaboración real. Cremos que a opción máis eficaz para avanzar cara ao futuro!

(1) Bruxelas, 30.5.2017 COM (2017) 248 final. Comunicación da Comisión de Educación