Como introdución á traxectoria da cultura motriz Arantxa Hirigoyen.

É certo que desde pequeno me mergullei na cultura vasca, xa que en casa sempre vivín ese ambiente e os de casa empuxáronme a iso. Como moitos mozos da época, estudei música, tamén participei no txistu e no grupo de danzas Izartxo de Uztaritz, xa que aquí non había grupo de danzas en Larresoro. Logo entrei na sociedade Ote Lore, fundada polos burasoos, como asociación infantil e xuvenil, e hoxe en día como membro. A través de Ote Lore propomos diversos actos culturais no pobo, ligados ao eúscaro e á cultura. O obxectivo é propor varias citas no mesmo pobo e en eúscaro, xa sexa teatro, bertsolarismo, kantaldi, etc. É verdade que sempre me mergullei nese ambiente, porque para min é un ambiente que vai de seu. Creo que nese tempo, nos anos 80, creáronse en moitos pobos moitas asociacións culturais, porque era necesario unir un espazo. Recordo que de aí xurdiu tamén a Asemblea Labortana en Uztaritze, coa escusa de xuntar cada ano a esas asociacións e pobos. Eses momentos, como os momentos de reivindicación que vivín, organizar un concerto ou calquera outra cousa na época era un acto reivindicativo. Hoxe en día, aínda que a situación segue sendo complicada, a cultura vasca é máis aceptada. Si, vivín ese ambiente de militancia.

Hoxe en día a asociación Ote Lore segue, cumpriu 35 anos, seguimos organizando as citas de sempre, tan necesarias como nunca. E é que o noso pobo está a crecer con cada vez máis xente que vén de fóra. É entón cando necesitamos retomar os nosos costumes, as nosas citas e o evidente é que hai que dar o seu lugar ao eúscaro.

O eúscaro tamén ten un gran espazo na túa vida.

Si, vai por si só. Son de Euskal Herria, son euskaldun, o eúscaro ten moita importancia e iso desde o principio, xa que os meus pais decidiron levalo á ikastola. Todos os meus estudos curseinos en Seaska até o terminal. Logo quería seguir estudando en eúscaro e tiña a oportunidade de ir á facultade de Baiona, pero como é hora de irme de casa, decidín ir a San Sebastián a estudar filoloxía vasca.

A traxectoria que seguín a continuación, no ensino ou outra, sempre está relacionada co eúscaro. Tamén é verdade que sempre tiven claro que quería traballar en eúscaro e conseguino porque volvín a Seaska como profesora a impartir a materia de eúscaro e literatura. Entón, aprender euskera, ensinar, ensinar euskera e vivir en eúscaro, de maneira sinxela.

Agora pos en marcha unha nova experiencia que aúna o tres afecciones, o teatro, o eúscaro e a educación.

É dicir, nesta nova etapa vou xuntar o tres. Despois de 17 anos de docencia, decidín quedarme un ano. para traballar co colectivo. Este colectivo, creado polos irmáns Manex e Ximun Fusch, quere ser unha ferramenta para facer teatro en eúscaro. Incorporándome ao colectivo, proporemos un novo campo relacionado co ensino ou a educación, un lugar para o teatro e un traballo de mediación. O meu traballo vai ser traballar cos centros educativos, traballar o teatro, desenvolvelo, propondo talleres. Cremos que a educación e o teatro son dous mundos diferentes pero moi próximos. Ambos se necesitan, o colexio dos últimos, é un lugar de transmisión onde os alumnos reciben moitas cousas, pero tamén onde o dan; como lugar de transmisión, a arte e, por tanto, o teatro ten o seu sitio na escola, sen dúbida.

Que trae o teatro nunha clase?

As achegas do teatro son variadas e tamén son coñecidas en diferentes niveis, especialmente para este público, os mozos, son achegas moi positivas; primeiro ao corpo, á actitude, á voz: aprenden diante do público, falan diante dos seus compañeiros, adquiren máis confianza, espértaselles o traballo creativo e achégalles moitos outros beneficios. Creo que o teatro é algo máxico, nos talleres que fixen eu vin unha gran evolución no liceo entre os mozos que comezan o seu traballo en setembro e que en maio presentan un espectáculo, iso é o máxico. A sociedade actual non nos dá tempo a pensar, a reflexionar, moito menos aos mozos … En cambio, nese espazo íntimo, no que se lles ofrece esa posibilidade, sabendo que o teatro é algo interior, o que nos move ou non, tamén é beneficioso para os mozos e para a aula. Pódese facer un taller cos que queiran, cos máis motivados pero tamén se pode traballar o teatro con toda unha clase e iso creo que é bo a nivel cultural, dar a coñecer o teatro e facer vivir o teatro nunha habitación.

Que importancia ten a creatividade na educación dun neno?

Antes comentaba, na sociedade actual e sobre todo na xente nova, estamos a vivir a lume de biqueira, non tomamos tempo, vivimos sempre apresurados, si non amamos unha cousa pasámonos a outra. A creatividade ofrécenos a oportunidade de saír desta realidade, de reflexionar, de reflexionar sobre diferentes temas, de opinar e, sobre todo, de ver nos mozos en que mundo vivimos. De feito, a través do teatro pódense abordar diversos temas, xerar debates, reflexións, e iso é importante e necesario na sociedade actual. Máis aínda na educación, a arte en xeral ou o teatro en xeral é un lugar importante. Temos que crear laboratorios de creatividade nos centros educativos. Teñen laboratorios en física ou bioloxía para facer experiencias. Creo que este tipo de espazos tamén son necesarios para a arte e, desde sempre, desde a ikastola ama. Non digo que non se faga porque xa hai proxectos interesantes, pero creo que deberían entrar no currículo dos mozos para que teñan unha evolución desde a ikastola até o liceo. A creatividade trae moitas cousas a calquera.

E que importancia ten a educación no desenvolvemento da creatividade dun neno?

A educación pode dotarlle de ferramentas para a creatividade, para a escritura, tanto oral como escrita no proceso de aprendizaxe. Por outra banda, un profesor, na forma de impartir a clase, tamén pode vincularse á creatividade, xa que os exercicios ou actividades que propón poden derivarse da creatividade ordinaria. E aí faise cunha pedra dous paxaros: trabállase a educación, transmítese un saber e trabállase no tempo para dar aos alumnos o que teñen; a creatividade pode ser un exercicio ou un xogo. E pode ser en eúscaro ou en idiomas, pero tamén no campo da historia ou das matemáticas, aínda que é difícil facelo, porque os profesores están adheridos ao programa. Creo que hai que traballar, esa liberdade un pouco.

Eu non coñezo todos os modelos educativos, coñezo o de SEASKA, e creo que hai formas de traballar a educación ou de desenvolvela. Non hai que cegar, é certo que vendo as condicións de hoxe non sempre é posible levar todo o que queremos rex, por número de alumnos ou por outros, pero nós temos que facer sitio a traer creatividade ou arte ás aulas. É incrible ver que artistas son os nosos mozos, son creadores, teñen moitas capacidades. Dámosnos/Dámonos conta de que teñen moito que achegar, a nivel musical, cantando, bailando, etc. Por iso é importante facer ese sitio. Outra pregunta pode ser si trátase dun campo que se dá na aula ou fóra dela. Pero para empezar na escola, no colexio hai que dedicar un espazo a esa creatividade e que non sexa algo imposto, senón algo que chegue en por si, que se lle propoña aos interesados. Tamén sería suficiente con que os alumnos/as leven unha vez ao ano a ver unha obra de teatro ou unha película en eúscaro, proxectos que xa se fan moito pero que non só leven a ver un espectáculo comercial. Porque logo é interesante traballar o que viron na aula, tamén se pode meter no proceso creativo e é necesario para os alumnos.

Desenvolveredes un labor de mediación neste novo proxecto?

Si, creo que ese traballo é necesario, porque non basta con ir ver unha obra de teatro, tamén é necesario que se faga na sala de elaboración desa obra, antes ou despois. Un encontro entre alumnos, espectadores, dramaturgos ou artistas terá maior repercusión se se realiza na aula. Un dos obxectivos que temos en Axpe é, precisamente, levar esa elaboración e ofrecer aos profesores unha ferramenta, un informe pedagóxico. Xa preparamos este informe pedagóxico sobre a nova obra O Cabalo Azul, que o profesorado pode atopar na web antes ou despois de ver a obra, si quere traballala en clase cos seus alumnos. No informe incluiranse diversos materiais, talles como versos, artigos, textos, reporteiros, películas etc. É unha maneira de tratar o tema cos nenos, pero tamén se pode ir máis aló, organizar un encontro con dramaturgos, escritores, ir ver un refrán, levar unha reflexión, …

Eu, nesa sección, como profesor, sentía un baleiro, unha escaseza en eúscaro. Nas obras de teatro en francés pódese atopar moito material, pero en eúscaro é pouco ou nada e iso é fundamental; si queremos traballar o tema, hai que ofrecer ferramentas tanto ao profesorado como ao alumnado. Por tanto, esta será unha das nosas áreas principais.

Que importancia ten a lingua neste debate?

Damos a máxima importancia ao eúscaro, é moi positivo que este tipo de talleres realícense en eúscaro, para que os mozos vexan que o eúscaro non é só unha lingua de clase, non é unha lingua dun tema, senón que se pode gozar en eúscaro, pódese pasalo ben, pódese crear, pódese inventar. E creo que a nós correspóndenos crear modelos para que os nosos nenos e nenas teñan modelos en eúscaro, para que pensen, para que pensen, para que vivan, para que vivan en eúscaro, que ir ver un teatro en eúscaro non sexa algo especial, unha excepción. Para ver teatro ou películas en eúscaro non hai que estar á espera, hai moito traballo por facer, pero se queremos vivir en eúscaro, necesitamos modelos, modelos en eúscaro. Os nosos modelos ademais contarán a nosa historia.

A atención dos nenos é maior nunha clase normal ou nun taller de teatro?

Creo que prefiren os talleres de teatro ás clases, pero tamén depende de como levas a clase. De feito, dar clase pode ser algo moi relacionado co teatro. Cando chegas, o público mírache, tes que atraer a atención. É certo que non sempre teñen ganas de vir e quizá lles gustaría telo noutro sitio, pero desde o punto de vista do profesor, dar clase é algo relacionado co teatro. Eu vivín dous tipos de experiencias, a de proxectar obras de teatro nunha clase enteira e a de facer talleres en solitario. Con todo a aula é verdade que é máis difícil, polo número de alumnos e porque algúns non lle gustan moito, polo que ven algo imposto. Nos talleres organizados fóra das aulas de estudo, non hai dúbida, xorde outra relación, xa non somos profesores nin alumnos nunha clase, e aí, en verdade, vin evolucións moi interesantes e ricas. Antes dicía que é algo máxico que se crea algo, eses mozos sempre teñen algo que manteñen até o último momento e de súpeto o que dan no escenario.

Cales son as obras de teatro que prevé cos teus alumnos?

Sabendo que son alumnos do Liceo, é dicir, mozos de 15-17 anos, tentamos seleccionar os temas que lles interesan, os sociais, os relacionados coa adolescencia. Primeiro escribo o texto pero logo compartímolo sempre, sacamos notas e como un texto teatral pode moverse constantemente como está vivo, temos en conta as súas achegas e volvémolo a construír. Creo que ten que ser unha viaxe para crear esa maxia entre o alumnado e o público. Son outras etapas antes de dar o texto, exercicios, quecementos, para crear un ambiente no que nos poidamos coñecer e logo elaboramos o texto.

Estivo buscando tesouros. Descubriu o dicionario de Maurice Harriet (1814-1904).

Ao finalizar os estudos, tiña ganas de profundar máis no campo da investigación e decidín facer a tese. Decidinme por investigar o dicionario dun Haltsuar, o sacerdote Maurice Harriet. A mediados do século XIX.garren, escribiu un dicionario vasco-francés que nunca se publicou, polo que é un manuscrito. Elixín tres letras dese manuscrito e reescribinas e traballei tamén a historia da lingua vasca, un traballo interesante, que se prolongou durante catro anos, un traballo bastante solitario, no que algunhas persoas da miña ao redor non entendían como podía pasar as horas diante dun dicionario, pero me gustou moito.

 

 

Ese dicionario de Maurice Harriet, logo Land usouno moito para facer o seu. Niso tamén é interesante e a pregunta de sempre é por que Harriet non publicou a súa no seu tempo de publicación? Agora supoño que segue no mesmo sitio de sempre, na casa episcopal de Baiona, ben gardado, debaixo dunha cama, así o atopei eu. Con todo, hai que dicir que é microfilmada. Son follas moi grandes, co tempo a tinta vaise perdendo.

Na sociedade actual estamos a vivir na ruína, sobre todo os mozos. A creatividade ofrécenos a oportunidade de saír desta realidade para pensar, para descansar.

Como valoras o patrimonio inmaterial? Que hai que reter, que rexeitar?

Para min, a palabra "patrimonio" ten xa un sentido do pasado, como algo anticuado, como algo material, como edificios. Na miña opinión, o patrimonio inmaterial non é o que emocionamos, senón o que sentimos, como o eúscaro ou o teatro, e para min iso é necesario.

Creo que o patrimonio inmaterial non debe terminar nun escaparate, como nunha exposición de teatro. Claro que se pode facer, pero para min ese inmaterial é tan importante como o material, máis importante... e niso a transmisión, a creatividade é fundamental. Iso é o que se evidencia para que o patrimonio viva e consérvese en xeral.

Cruzas a fronteira de Dantxarinín con facilidade?

Eu son de Euskal Herria e vou sen problemas a Navarra, a Gipuzkoa, etc., por unha banda porque teño familia en todo Euskal Herria e sempre pasei dun lado a outro de forma natural. A miña nai é de Amaiur, de Baztan, iso tamén facilita as cousas, na nosa casa nunca houbo límites.

A educación e o teatro son dous mundos diferentes pero moi próximos, ambos se necesitan mutuamente.

Tamén vas cruzar co novo proxecto?

Claro que si, ese é un dos obxectivos. Neste traballo de mediación temos ganas de traballar con centros de toda Euskal Herria. Presentamos a varios centros o traballo pedagóxico que estamos a levar e sen dúbida haberá unha sucesión. Despois de que traballamos en eúscaro, o obxectivo é estendernos a todo o País Vasco, ademais de que alí non traballan coa forza como aquí moitos aspectos, polo que este intercambio será, sen dúbida, enriquecedor e necesario.

Como trata este pobo aos artistas para ti?

Sen dúbida, os artistas non están en boas condicións. Cando a falta de diñeiro é económica, sabemos de onde se quita primeiro, da cultura. E traballando en condicións moi malas de quen sofre as consecuencias, máis aínda, os artistas que traballan en eúscaro. Pero por outra banda, cando estamos mal, a situación obríganos a mellorar nalgún sitio, e a loita sempre está aí, na miña opinión, máis para os artistas, para os que viven diso.

De volta ao teatro, estivo no escenario.

Foi unha experiencia moi bonita.

Fai 8 anos creamos o grupo Ama bi coa nosa compañeira Maialen Fautoux. O proxecto tivo un punto de partida especial. Ese ano fixen un taller no liceo e Maialen axudoume. Pasou moi ben e díxenlle que desexaba continuar o ano que vén, pero que non podería porque estaba encinta. Entón respondeume que tamén estaba encinta. De aí en diante decidimos preparar unha obra de teatro sobre o embarazo. Entramos niso e demos a obra de teatro Tripakiak, na que estabamos verdadeiramente embarazadas. Pasamos catro ou cinco veces en novembro dese ano, cando os nenos se fundaron en decembro. Foi unha gran aventura, unha especie de teatro de peto. Non inventamos nada novo pero montamos un traballo sobre o tema tan universal do embarazo, partindo desas crises que ouvimos no cheiro. O noso obxectivo non era dar unha lección, senón excitar un pouco á xente, darlle o que vivimos e, seguramente, o que viven outras moitas nais, sobre o escenario, con humor.

 

 

Logo xurdiron os nenos e pronto cremos que aquilo tamén merecía unha continuidade, o día a día cun neno pequeno, etc. e o segundo traballo, Amakiak, sobre a maternidade. Aí tampouco inventamos nada, senón que creamos unha obra de teatro a partir das nosas vivencias. Despois tamén demos o terceiro como para redondear o noso proxecto; escribimos Amatur, porque co xogo de palabras eramos nais e tamén nais. Había máis sobre a mocidade, a adolescencia, as relacións entre nai e fillo. E terminamos a nosa aventura niso. Bizki foi unha bonita experiencia, con formato de teatro de peto, pouco adorno, de curta duración, metiamos todo nas nosas camionetas, e andamos por diferentes pobos, foi xenial.

As achegas do teatro son moi variadas, a distintos niveis, sobre todo de face aos mozos, son moi positivas.

Agora ás veces, mencionamos seguir, temos ideas, pero é difícil porque estamos en cousas diferentes. Pero a idea está aí e gustaríanos facer algo máis nese formato. Era especial, era a primeira vez que pisaba o escenario, pero era o personaxe da miña nai, era o meu personaxe e non sei até que punto mesturábanse a ficción e a realidade. Se agora o facemos máis o fariamos baixo a mirada das esposas, pero sempre con algo de humor.

Creo que aquí no País Vasco hai público para todo tipo de teatro; aquí no País Vasco por exemplo, o teatro amateur ten moita forza, basta con ver que se están desenvolvendo moitas diversións, mascaradas, cerimonias de tobera. Creo que hai sitio para o teatro, popular ou non.

Nai en casa, sobre a táboa, traballando… Foi fácil levar todos os aspectos?

Naquela época era a cuarta que tiña no ventre, así que o máis fácil foi xestionar... Non sei como, pero se fai, asinando un convenio cos de casa. É certo que é unha boa idea que os familiares se sumen ao proxecto e ofrézanlles axuda. Ás veces é mellor non pensar en como se fai, pola contra asustaríame. Avanza como é posible, pero pega.

Precisamente, agora que os nenos están a crecer, teño moitas ganas de empezar ben neste novo traballo, de mergullarme no que me apetece e de facer o meu camiño.

Por fin quería responder a unha pregunta que non pospuxen?

Talvez poidamos falar do novo traballo do grupo Haurrok, ou Axut! o colectivo tamén o dixo máis… pero sería demasiado longo, así que aí está!