Pero a favor da paz hai que esgotar todas as posibilidades, porque un pequeno pobo que coñece a guerra sabe moi ben o que é a guerra… Ninguén pode dicir que non sexan obstinados nese camiño: aínda que non vexan nada no horizonte polo camiño da paz, seguiron andando durante 22 anos.

En 1975, o Estado español entregou o Sahara Occidental a Marrocos e Mauritania, e con iso a vida dos saharauís. Marrocos realizou un xenocidio, bombardeando civís con napalm e fósforo branco. Catro anos despois, en 1979, houbo cambios na situación interna de Mauritania e retirouse da guerra (tras un cambio de goberno, converteuse en aliado da República Árabe Saharauí Democrática). Desde entón o conflito foi unha confrontación directa entre o pobo saharauí e o reino de Marrocos.

Condicionados polo estado de guerra dos primeiros anos, os ocupantes só tiñan o 20% do territorio baixo control, o que lles levou a dar un paso máis: Construción dunha muralla militar de 2700 quilómetros (a maior muralla militar do mundo en funcionamento na actualidade). O obxectivo deste muro, do mesmo xeito que o da mesma ocupación, é económico: controlar o oeste do pobo, é dicir, a parte máis rica, para poder explotalo economicamente (pesca, minerais, control de capitais…). Isto levou a Marrocos a unha guerra de desgaste, xa que a finais dos 80 gastaba ao redor de 5 millóns de dólares ao día na conservación e mantemento do muro, por non mencionar o número de soldados que perdían a vida.

Foi Marrocos o que comezou a facer os primeiros movementos de face á consecución dun acordo de paz. En presenza de varios intermediarios, a Fronte Polisario sentou a negociar e ambas as partes conviñeron tres puntos:

1. Cesamento do fogo

Marrocos non o cumpriu. Nas zonas ocupadas, é dicir, ao oeste da muralla, viven miles de saharauís, e nos últimos 29 anos tamén acosou con brutal represión aos seus habitantes. Son centos os mortos, miles de presos, torturados, violados… O futuro non foi máis que a última pinga: o exército marroquí ha excedido o muro, entrou na zona desmilitarizada e atacou aos civís. Por tanto, non vimos dun “estado de paz que durou 29 anos”, nin dunha auténtica “tregua”: na fronte non se disparan os dous exércitos, pero iso non significa, nin moito menos, que haxa paz.

2º Censo

Completar a lista de cidadáns que poderían participar no referendo de autodeterminación. Marrocos nunca aceptou a ningún censor.

3. Celebración do referendo.

Non se celebrou ningún referendo. O 7 de decembro de 1998 fixouse por última vez a data, pero as urnas non puideron pór fin ao conflito.

Roubo económico. Marrocos non ten dereito a comercializar coas materias primas do Sahara Occidental, pero está a facelo desde o primeiro día. Supoño que ten compradores. Moitos deles en Europa. Si queres saber máis sobre o tema visita a páxina web de Western Sahara Resource Watch. Unha das últimas empresas ás que se fai referencia, por exemplo, é Siemens Gamesa. Como afectará a nova situación a esta economía de saqueo? Nestes momentos, a Fronte Polisario advertiu de que a terra do Sahara Occidental, así como o mar, son unha zona de guerra. Hai empresas vascas que nestes momentos están a desenvolver unha actividade económica ilegal nesta terra en proceso de descolonización?

O exército marroquí é un dos exércitos regulares máis poderosos de África do Norte. Pero o era fai 45 anos, e nin sequera entón conseguiu derrotar a un pequeno exército popular mal armado. Pasaron 29 anos desde o último combate no campo de batalla, pero é posible que se repita unha situación similar: que o pobo saharauí non poida vencer ao exército marroquí e viceversa. Este conflito está condenado a unha mesa de negociación. Pero a próxima vez que senten, diría que a Fronte Polisario non se conformará coa vontade política, e que as Nacións Unidas non poden volver pór sobre a mesa o mesmo plan que puxeron en 1991. A derrota das Nacións Unidas no Sahara Occidental foi total, segundo a ONG.

Isto lévanos a outra pregunta: este endurecemento do conflito vai ser cuestión dunhas semanas, ou se meteu nun ciclo de anos armados? O pobo saharauí ha estado esperando durante 29 anos o que se lle debía, e cando empezaron a disparar púxoselles os ollos no mundo. É unha lección triste, e si esta vez non se celebra o referendo (Marrocos e Francia non o van a permitir) a situación pode durar moito tempo. Esa é a opción máis real, porque as Nacións Unidas han perdido toda credibilidade e, por tanto, non poden facer neste momento propostas razoables para que o plan de paz siga adiante.

Unha pequena nota. En 1956, Francia recoñeceu a “independencia” de Marrocos. En Alxeria, en cambio, houbo unha sanguenta guerra de oito anos e centos de miles de mortos. Por que? Porque Alxeria é independente, verdadeiramente independente… A diferenza de Marrocos.

Marrocos preséntase como un país democrático cando a ditadura é feudal. Tirando da idea da Santa Trindade pódese explicar moi ben a súa realidade. Mohamed VI é o rei de Marrocos todopoderoso. Mohamed VI é o xefe de Estado marroquí que encarna ao “Gran Marrocos”, o soño imperial. E Mohamed VI di que el é o herdeiro do profeta Mohamed (Mahoma) e, por tanto, o líder do Islam no país. É dicir, para un marroquí, oporse a Mohamed VI é atacar á monarquía, ao Estado e a Deus. Nun lugar onde o 32,2% é analfabeto (dato do goberno español), a maioría nun país cun nivel educativo moi reducido, nun territorio que é insignificante nas liberdades democráticas… Os marroquís son as maiores vítimas do seu rei, porque son millóns os que tiveron que saír ao estranxeiro para ter unha vida digna; pero, salvo excepcións, tampouco son inimigos os que condenaron aos seus fillos á fame… senón saharauís. A ver cando se dan conta de que os soldados marroquís que están na muralla non teñen ao inimigo diante, senón ás costas. A ver cando dá a volta a tortilla.

Outra das partes máis responsables é o Estado español, que foi unha forza colonizadora durante case cen anos. A situación que vive actualmente o Sahara Occidental é responsabilidade dos diferentes gobernos españois que tiveron lugar ao longo do século XX. O que mellor resume o que fixeron os gobernos españois é o discurso pronunciado por Felipe González en 1976: por unha banda, e despois o que fixeron, é dicir, arrinconar ao pobo saharauí e apoiar a Marrocos, política e economicamente. En Gernika dixo “Gora Euskadi Askatuta”, da súa man, ATÉ LA VICTORIA FINAL:

Está claro con quen se vai a situar Francia. Como vai actuar o actual goberno español? Podemos sempre se situou a favor dun proceso de autodeterminación no Sahara Occidental. Que peso terá este tema no goberno PSOE-Podemos? Van dar as costas ao pobo saharauí?

Doutra banda, como van actuar o Goberno Vasco e os gobernos forais? Que posición tomarán coas empresas que están a saquear ilegalmente o Sahara Occidental? A pregunta é bastante retórica, seino. Os barcos de Euskal Herria dirixiranse á pesca no Sahara pagando a cota a Marrocos, e posteriormente, como caridade, enviarán latas de atún aos campamentos de refuxiados.

Para terminar, como afectará o contexto internacional esta vez ao conflito? Na última época da guerra, a Unión Soviética aínda existía. Agora Chinesa é protagonista no mundo e en África, hai guerra en Iemen, Siria, Libia non está Gadafi, a inmigración atravesa terras do Sahara, Sudamérica foi un proceso de soberanía social frutífero, celebráronse referendos en Escocia e Canadá, en Cataluña celebrouse un referendo unilateral… e o mundo está no medio dunha pandemia.

Esta guerra foi a crónica dunha morte anunciada. E todo por non deixar que un pobo exprese a súa vontade nun referendo libre e democrático. Violencia? A violencia do estado.