Por razóns pedagóxicas ou metodolóxicas, os historiadores tendemos a fragmentar e dividir en prazos os períodos históricos do pasado. Hai épocas tradicionais que todos coñecemos (Prehistoria, Antigüedad, Idade Media, Idade Moderna e Contemporánea), pero tamén varias sub-idades.

Estes prazos son asas. Utilizámolas para facilitar a investigación e para facer máis comprensible o ensino e a explicación. Os obxectivos destes intervalos son ordenar os acontecementos históricos e clasificar aqueles períodos con características sociais ou políticas similares. Ademais, dado que os historiadores non podemos investigar o pasado humano no seu conxunto, serven para dividir o tema e seleccionar algunhas pasaxes.

Pero son as épocas da historia, e os fitos que marcan o comezo e o final das mesmas, tanto os convencionais como os arbitrarios. É dicir, non son tempos naturais, senón os que se decidiron entre os historiadores. Os protagonistas da historia non sabían en que época vivían. Por exemplo, os pintores dos cantiis de Santimamiñe non sabían que vivían no período Magdaleniense do Paleolítico Superior e os zugarramurdiarras que foron queimados pola Inquisición non sabían que vivían na Idade Nova ou Moderna.

Con todo, a pesar de que estes fitos e prazos son un asidero imprescindible, en ocasións poden causar problemas na comprensión da historia. Por unha banda, porque o sentido ilustrado do “progreso” ou “desenvolvemento” a miúdo considerouse natural. No pensamento occidental ha existido unha tendencia a pensar que a historia tiña un percorrido continuado e determinado cara adiante. Segundo iso, Occidente sería unha civilización avanzada, mentres que outras sociedades de menor nivel de desenvolvemento serían atrasadas, que aínda non percorreron o camiño que percorremos. Esta separación entre sociedades avanzadas e atrasadas baséase no racismo e a miúdo utilizouse para xustificar o colonialismo.

Por outra banda, hai que ter en conta que estas divisións se fixeron para a historia europea e non son universais. A división clásica das idades históricas realizouna o alemán Christoph Martin Keller a finais do século XVII. Pero esta división non se adapta ben ao pasado de todas as rexións do mundo. Ten sentido falar da Antigüedad ou do feudalismo medieval en África, América ou Asia?

Por último, hai que ter en conta que, como as divisorias entre prazos son arbitrarias, estes fitos non reflicten exactamente os cambios de época. Normalmente os períodos históricos e os contextos sociais non cambian da mañá á noite. É absurdo pensar que a finais do século XVI os habitantes deitáronse un día na Idade Media e ao día seguinte espertáronse á moderna. Ademais, entre os historiadores existiu unha tendencia ao estudo de épocas históricas relativamente homoxéneas. Pero na miña humilde opinión, os tempos de transición son os máis interesantes, xa que ao pasar dun tempo a outro ven cambios, matices e luces e sombras.

Como vimos, nalgunhas das divisións da historia pode ser un agarradero, pero noutras é un corpiño coercitivo. Por iso, téndese a entender os días e períodos históricos dunha maneira máis flexible e adaptable ás necesidades na medida en que resulten máis facilitadoras da explicación histórica.