Unha muller secuestrou a un bebé a noite pasada no Hospital de Basurto (Bilbao). Antes de roubar ese neno, tentou con outros recentemente nados. A Ertzaintza pediu a colaboración cidadá para atopar ao delincuente e abriron unha foto gravada polas cámaras de seguridade. O bebé foi atopado o xoves pola mañá nunha vivenda do barrio de Santutxu, salvado e salvado. O presunto autor foi detido en Zorroza e só o dato da idade (24 anos) foi facilitado polo conselleiro de Seguridade, Josu Erkoreka. Pola súa banda, Deia e O Correo difunden que a muller fixo crer ao seu familiar, veciño e parella que estaba embarazada. Determinaron o nome do detido e o barrio no que vive, ademais doutros detalles sensacionalistas proporcionados polos veciños.

Os lectores deixaron nas redes sociais dos xornais os seguintes comentarios: “Que o atopen, que o encerren e bóteno á ría”. “Nin Hostias”. “Que se corrompa no cárcere”. Esta análise crítica pretende primar o tratamento informativo que esperta o temor e o punitivismo, e cambiar o foco da atención desde o morbo dun feito illado ao fondo dos problemas estruturais.

O hospital como espazo de poder e inestabilidade

Nora Olazabal é médico de Osakidetza en excedencia por maternidade. Cando se decata da noticia, coa falta de recursos que viven os hospitais, conseguiu o erro na seguridade: “Os persoais son moi variables. É moi habitual que os traballadores cambien dun pavillón a outro, o que supón que a xente non se coñece”.

Por outra banda, subliña que nos protocolos postparto recóllese que as probas aos recentemente nados realizaranse ante os pais (ou a persoa que a nai designe): “Eu sei que teño ese dereito pero, desgraciadamente, non todas as nais sábeno. Esta información debe estar garantida polo hospital”.

No Hospital Donostia producíronse dous casos similares nos anos 2012 e 2014. Segundo a escritora Katixa Agirre, isto demostra que a hospitalización postparto é un momento vulnerable para pais e recentemente nados: “É moi curioso que un descoñecido diga que ten que levar ao seu fillo e que vostede acepte, aínda que o seu instinto lle mande protexer ao neno. Isto non ocorrería en calquera outro ámbito, e é un reflexo da autoridade dos profesionais sanitarios”.

Na mesma liña fala Nahia Alkorta, asesora que apoia os procesos de maternidade: “Nun momento de gran vulnerabilidade, é incrible que calquera persoa poida sacar a un neno do hospital dun rol de poder”. Aínda que é crítico co sistema médico, recalca que non se pode acusar os pais de confiar na muller que se presentou como auxiliar de enfermaría: “A familia non é responsable de garantir a seguridade, non teñen por que desconfiar do persoal sanitario. O mesmo sistema que esixe confianza é o que posteriormente plasmou na familia un ton de responsabilidade. Non hai que esquecer, lamentablemente, que aínda hai centros de saúde nos que se reparte nai e fillo. A responsabilidade é do sistema e do ejecutante da acción, en ningún caso da familia”.

Alkorta pide medidas eficaces e recursos para que non volva ocorrer: “Non só pulseiras con código QR. Máis medios persoais para controlar as entradas e saídas da planta (pero non as empresas de seguridade). É necesario un posto permanente de administrativos, auxiliares e enfermeiras para recoller o que as familias poden necesitar”.

O parto é noso (O parto é noso) é o fundador da asociación Ibone Olza, psiquiatra perinatal. Di que esta noticia debería servir para acabar dunha vez co costume de repartir o pai e o bebé que deu a luz: “O recentemente nado debe estar sempre coa súa nai e, si non, coa persoa de confianza da nai”. Así, ademais de empatizar coa grave situación que vive un neno determinado durante dez horas, pide que se valore a inquietude que senten os nenos illados nos niños do hospital.

Estigma da tolemia

Katixa Agirre Am non é a autora da novela para explicar púlsoa do roubo dos nenos: “Para quen teñen unha relación moi conflitiva coa maternidade, pode ser un marco para a tolemia”. Cristina Barcala, socia da asociación Zoroa, cre que a presión maternal provoca unha elevada tensión emocional en moitas mulleres. “Cara a onde dirixirá unha muller a tolemia? Non o solta nun taller de coches…”.

Engade que os homes adoitan desenvolver o trastorno psiquiátrico como consecuencia do abuso de drogas, pero no caso das mulleres a orixe é social: “A sociedade patriarcal lévanos a situacións extremas. Máis si ademais de ser mulleres, somos pobres ou racistas. Nestes casos é máis fácil chegar ao colapso. Golpeamos ao can e cando sangra queremos sacrificalo”.

Menciona unha realidade que pode estar detrás desta conflitiva relación coa maternidade: a esterilización de forza, que se impón a moitas persoas con discapacidade por parte de mulleres psiquiatrizadas, xa sexa a través de intervencións cirúrxicas ou mediante fármacos que prexudiquen a fertilidade.

Nora Olazabal, psiquiatra, confesa que relacionou a conduta do detido coa psicose: “Os delitos sen lóxica teñen a miúdo unha enfermidade mental. Calquera sabe que si rouba un neno será buscado e detido pola policía. Probablemente sexa unha acción de alguén que pasou do mundo da fantasía ao mundo do delirio”. Di que nos últimos anos púxose de moda o tema da saúde mental, pero só se fala de problemas “brandos”, como a ansiedade leve. “En canto aos males fortes, a sociedade prefire mirar para outro lado”. En calquera caso, móstrase preocupado pola narrativa que difundirán os medios de comunicación: “A mensaxe que nos chega é que son tolos os que rouban aos nenos”.

Barcala lamenta o prexuízo de que as persoas que viven con dor psíquica son perigosas. “Os medios de comunicación promoven este imaxinario porque esperta o morbo”. Ambos, psiquiatra e activista, lembran o problema dos nenos roubados no franquismo e na transición para sinalar que é máis fácil linchar a unha muller con trastorno que a unha rede criminal organizada nos campos de poder.

O diagnóstico psiquiátrico do detido pode condicionar a sanción penal. Si diagnostícase un tipo de confusión que leva a perder a conexión coa realidade, non será imputable. Si, pola contra, presenta outros problemas mentais ou adictivos, serán considerados paliativos no xuízo. En ambos os casos imporanlle un tratamento psiquiátrico. Barcala cuestiona que se trata dun mecanismo para protexer ás persoas psiquiatrizadas: “A psiquiatría non cura a ninguén. O hospital psiquiátrico paréceme tan represivo como o cárcere. Utilizamos o sistema [sistema psiquiátrico] para cubrir as carencias do sistema”.

Barcala preséntase a si mesma como un relanzamento da violencia psiquiátrica e quere pór o acento na violación do sistema: “Coñecín a mulleres que padeceron violencia obstétrica ou psiquiátrica no propio hospital de Basurto. Tamén coñecín ás nais que rexeitaron aos recentemente nados: en lugar de axudarlles a progresar na maternidade, o sistema ha drogado ás mulleres e quitoulles aos nenos”. Ademais, Katixa Agirre e Nahia Alkorta mencionan o poder que demos ao medicamento: “A noticia sementa o pánico ao crer que o hospital é sinónimo de ciencia e seguridade. Como é posible que senta máis seguro que na nosa casa dando a luz un delantal entre descoñecidos de cor branca? A xente non ten medo ás violencias cotiás que se dan no hospital”.

Barcala menciona algúns casos dramáticos de nais psiquiatrizadas que coñeceu o Tolo Orgullo do Estado a través do movemento: “Unha nai auxiliar que ingresou no psiquiátrico recibiu unha chantaxe: si non comía, deixaría de visitar ao seu fillo. Outro amigo denunciou ao seu marido por violencia machista, diagnosticáronlle esquizofrenia no xuízo, cuestionaron a súa denuncia e arrebatáronlle a tutela da súa filla”. Así, aínda que a noticia de Basurto entende o terror que produciu, o tolo activista ha repetido que o sistema psiquiátrico e xudicial son máis ameazas na vida das nais.