Ruper Ordorika cantou: “ninguén me dixo o difícil que é ser vasco”. Non sei si é tan difícil como difícil, porque os vascos temos unha estreita relación coa complexidade. A nosa música, os nosos costumes, a nosa lingua, a nosa xeografía e a nosa sociología son a miúdo problemáticas.

O primeiro exemplo que se me ocorreu foi a alboka. Instrumento tradicional de vento só no País Vasco. Para extraer o son hai que utilizar a respiración circular, soprar continuamente cos dedos mentres se producen melodías. Así mesmo, os bertsolaris que son testemuñas da nosa cultura raramente teñen que inventar historias e xogos de palabras pouco habituais de milla e milésima de segundo. Coma se tiveses que reparar o motor mentres conduces. Só os bertsos máis bonitos, os máis profundos, os máis divertidos e os máis emocionantes levarán a txapela.

Á parte dos exemplos actuais, ao longo da historia percorremos o lado salvaxe da vida. Os mariñeles vascos eran famosos cazando baleas. A pesar de que o animal máis grande e perigoso foi a fame, a necesidade e o instinto de complicarse a vida, foron os que lles levaron a pescar. En terra, as cousas non eran moi diferentes. Desenvolvemos o costume de meter o pico nas minas, utilizando cincel, martelo e kirrixkileta para extraer o mineral.

Da mesma maneira que a historia dos vascos está ligada á complexidade, o noso idioma falou da dificultade. O eúscaro está xeneticamente illado, non se coñece ningunha lingua coa que compartir as súas orixes. Con todo, é tan cambiante como a vella, onde as expresións, o significado das palabras e as regras ortográficas cambian cada ano. É un sinal de vitalidade. Hai vinte anos, por exemplo, a lúa escribíase en hatxe. Por outra banda, nosa morfología tende a producir palabras bastante longas. Poñamos a palabra “dos máis importantes”, vinte e dúas letras, dez sílabas.

Ocorréronseme mil exemplos máis. O Athletic mantense no alto da primeira división española infestado de estrelas sen estranxeiros (a normativa non o esixe en ningún caso). Cando pronunciamos o noso nome e apelidos, os forasteiros venos vermellos, como Aritzeder Gerrikaetxebarria Agirregomezkorta. O clima non nos facilita a vida, sobre todo no verán, xa que o día máis sollío de agosto pode traer chuvascos. Deporte rural, sistema de cuadrillas, orografía, relación cos estados veciños, etc. A lista é demasiado longa para non facer caso ao patrón que se note.

Todo isto deume grandes pensamentos nos últimos días, se desenvolvemos un complexo de inferioridade. Talvez sentímonos buxán como pobo e comezamos a asumir as maiores e máis difíciles preocupacións para que os demais vexan o noso potencial. Un pobo de tres millóns e pico de habitantes, que busca e publica continuamente razóns para gañar un oco digno nun mundo globalizado. No ámbito político, no ámbito dos dereitos lingüísticos ou no ámbito cultural, entre outros.

Levamos anos facendo malabarismos diante de todo o mundo. Tocando estraños instrumentos de vento, improvisando poesías, cazando baleas, cavando montañas, falando linguas solitarias. Tentando demostrar aos demais, ou a nós mesmos, que merecemos o que estamos a pedir.

Desde o clamor do defunto Etxepare, os malos vicios aprópianse del.