A xente achegouse a casa satisfeita. A Feira do Libro e do Disco Vasco de Ziburu soubo ter fame de libros, fame de eúscaro e fame de xente, e ganas para comer para o tres. Por segunda vez, a feira organizada pola asociación Baltsan e Argia pasou pola localidade costeira de Lapurdi no duodécimo día sollío de xuño. Lezo, Azpeitia, Izpura, Oiartzun, Zarautz, Azkarate, Baiona, Iruñea, Orio, Urruña, Hendaia, Ozta, Hernani, Astigarraga... Xente de diferentes recunchos de Euskal Herria achegouse, como di o escritor de Maiatz, Luzien Etxezaharreta, “porque Ziburu é un lugar idóneo para a posta en común de ambas as partes”.

Alí estiveron 23 editoriais, publicando libros en eúscaro, os máis grandes dos pequenos e os máis pequenos, sen que ningún deles fixese sombra ao outro. Porque nos avisan de que o noso é pequeno, e porque repetimos unha e outra vez que somos pequenos. E, por suposto, somos pequenas (xunto ás grandes), pero deixando ao carón as creacións escritas en francés e español e dedicando toda a praza ás de eúscaro, quédanos claro que a nosa pequena é grande. Esta crenza podía facerse con sinxeleza e con orgullo descubrindo o menú da praza de Ziburu.

Entre eles atopábase a editorial Pamiela, na que estaba presente o seu compañeiro Peio Elzaburu cun “especial apego”: “Somos unha editorial navarra, aínda que entón afortunadamente non estamos na situación de Ipar Euskal Herria, nós tamén pasamos malas tempadas e pasámolas, polo que sempre respondemos afirmativamente a todas as gomitas de Ipar Euskal Herria. Sabemos que a comunidade é importante, somos minoritarios e sabemos o importante que é o punto de encontro, entendémolo moi ben os navarros”.

Si, foi un punto de encontro, e a calidade da feira permitiu a proximidade entre escritores e lectores. Aínda que a xente se reuniu baixo a carpa branca montada na praza, non houbo aglomeracións asfixiantes, e había tempo e espazo para a conversación. Como en Arteta necesitamos lembrar o que é natural, Etxezaharreta advírtenos do seguinte: “É importante para un escritor falar co lector”. Si, así é, e a frase vale ao revés: “É importante para un lector falar co escritor”. Oihana Arana estivo presentando o libro de poemas Lazunak azkazaletan, publicado coa editorial Susa e que acaba de publicar Euskaltzaindia. A el tamén lle gusta este intercambio: “Gústame ver algo que estivo tanto tempo dentro dun mesmo como logo cambia de forma, como vive a xente. Cambia, o que un escribe e o que o outro le nunca é o mesmo, porque ao final cada un le cada libro desde onde está e desde o que vive, e a min as confrontacións que alí se crean parécenme sempre interesantes”.

Cremos que este intercambio é necesario, agora que saímos aos poucos da COVID-19, a terceira persoa solista. Ao falar con diferentes editoriais, tamén falamos da influencia deste contexto e aseguran que, en xeral, non supuxo un golpe brutal na produción de libros. “Os libros seguiron o seu camiño, escribindo aos escritores, lendo aos lectores... este movemento non foi interrompido pola situación, o que perdemos é o intercambio de escritores e lectores: saudarse, felicitarnos mutuamente ou xuntarnos e comentar o libro”, en palabras de Itziar Ugarte, de Susa. O Mercado de Ziburu consideraba que era unha cita para recuperar perder. Da mesma opinión é Elzaburu de Pamiela: “Si hai moita emoción, nótase que ese bo hábito de ler non se perdeu, máis aínda a xente ten fame”.

Pola mañá, despois das presentacións de libros e do programa de bertsos Marrazko-marrazko-marrazkio pasaron as horas, Odei Barroso e Maddi Ane Txoperena seguían alí, contentos, contándolles contos. “Fai xa case un ano que non cantei nunha praza… cumpriu moitas funcións, entre elas a de responder á fame da xente, ofreceunos unha vida social; e afectoume tamén na vida artística, volveume a convidar a cantar na praza, agradecín ese estar coa xente”. Polo mesmo camiño vai tamén Txoperena: “Eu actuei en escenarios e salas moito máis formais, pero agradecín a proximidade coa xente que nos ofreceu o de hoxe. Foi un día de encontro, atopei unha chea de xente que non vira desde hai moito tempo”. Tamén agradeceron que a feira se dedicase aos libros e discos vascos: “Esta discriminación positiva é positiva”; “é ben que se limitou estritamente, porque pola contra nos come aos demais”.

A xornada do sábado tamén tivo lugar no Palacio Euskalduna de Bilbao, con presentacións de sete escritores, dirixidas pola xornalista de Euskal Irrati Telebista Maia Muruaga: En Ene vive Maddi Ane Txoperena, Asiskoren Sugarren mende, Naparra de Jon Alonso, caso aberto, Mikel Antza e Adur Larrea Burgosko auzia: iraultza eta bizi!, As plantas da Casa de Jakoba Errekondo, os Lazunak de Oihana Arana nas uñas e os Susmaezinak de Itxaro Borda. En total, as editoriais puxeron sobre a mesa unhas 60 novidades deste ano, xunto a outros centos das que tiñan en anos anteriores.

Centralidade na produción de libros en eúscaro

“É satisfactorio dar visibilidade e centralidade á produción de libros en eúscaro” di Ugarte de Susa. A elección dos organizadores foi unicamente ofrecer espazo á produción de libros en eúscaro e canalizar a comunicación unicamente en eúscaro. Unha elección atrevida e política, diglosia nun ambiente de violencia para Ipar Euskal Herria, que si introduce o eúscaro selecciona o bilingüismo. Valente, política e agradecida por quen queremos vivir en eúscaro. Máis dun ziburutarra estaba encantado de ver a praza en eúscaro.

Aínda que aínda non chegou a hora da valoración, Ladix Arrosagarai, membro de Baltsan, na entrevista coa editorial, facía un “moi positivo” ao final da xornada: “O noso obxectivo é apoiar a produción de libros, e estamos contentos porque veu máis lectores a esta segunda edición e as editoriais tamén venderon máis”.

“[No País Vasco Norte] hai poucas librarías, e nesas poucas hai produtos en eúscaro que non están dispoñibles. E si non son espectaculares, non se compran. Por tanto, nós queremos dar visibilidade e accesibilidade á produción en eúscaro”, sinalaba na presentación da feira Adur Larrea, membro e creador de cómics de Baltsan.

“Toda a praza falou en eúscaro durante todo o día”, di Arrosagarai, alegremente. Unha vitoria inmellorable para un Ziburu que ten en torno ao 12% dos vascos. En Ipar Euskal Herria, con 310.000 habitantes, hai 51.000 euskaldunes que, sen ningún tipo de confesión, viven en eúscaro a medida que se van facendo en contra da corrente, desde a conciencia e o corazón.

Da escola á praza

Entre eles, temos nenos e, si fixámonos nas idades máis típicas, os datos son mellores: dous de cada tres nenos e nenas reciben educación en eúscaro –na súa totalidade ou en bilingüe–. Pero o problema é que moitos teñen o idioma que escoitaron entre as catro paredes da escola, xa que tanto en casa como na praza teñen o francés como idioma a utilizar.

Preocupados por esta situación lingüística, aínda que sexa para un só día, quixeron remontar a través da feira esta realidade infantil: “Que escoiten o eúscaro na praza do seu pobo, xunto aos seus pais, con pracer e sen presión”, contéstanos a organizadora e escritora Maddi Zubeldia, preguntada polo seu obxectivo de face aos nenos. Así, uns meses antes puxéronse en contacto coas escolas e crearon o conto de Iturri Zaharra xunto á contista Bernadette Irazoki e coa axuda do mandoline Mixel Klaudio, o guitarrista Txomin Aritzaga e o acordeonista Xano Urtxegi.

En 1676, na antiga fonte da vila, cada escola publicou unha canción na que se menciona o elemento da auga. “Este lugar ten maxia. Bebemos da vella fonte, descubriron a función da fonte, de contar contos, de xuntarnos e viron a súa importancia. É a nosa fonte, está esgotada... pero hoxe non se esgotou”, di Zubeldia, aínda encantado co momento vivido. Non se lles dixo directamente que a metáfora do eúscaro e do encontro en eúscaro podía ser a fonte, pero seguro que sen darlle unha explicación formal relacionaríanse co ambiente que lles rodeaba. Deixando a fonte, todos terminaron no mercado, nenos e pais: “Veu unha xente que non ía acudir á feira grazas ao conto de la Fuente Vella e ensinar que tamén poden gozar en eúscaro fóra da escola”, explicou Arrosagarai. A da fonte antiga ten unha cita que Zubeldia quere repetir todos os anos.

Do mesmo xeito que a cita de Iturri, os organizadores tamén queren repetir a cita da praza. O xornalista preguntouse pola necesidade de ampliar a fama, nun ambiente popular e familiar favorecido polo pequeno tamaño da feira. A resposta –dada a título persoal– é a seguinte: “Podemos ir un par de medidas máis arriba, pero non moito... si non, deberiamos movernos a un sitio máis grande, pero nese caso deixariamos a praza e o noso obxectivo é que o eúscaro colla a praza directamente. Por tanto, aumenta, pero dentro dos límites que nos dá a praza”. Aínda que sexa un día ao ano, volveremos ter a sorte de vivir a praza de Ziburu en eúscaro.

O mercado terminou co concerto de Aguxtin Alkhat e Julien Labat. A feira abriu as súas portas e foron moitos os que ampliaron o día nas terrazas dos bares Maitenia e Bittor da praza, dúas dos aloxamentos vascos máis apreciados para os vascos ao longo de todo o ano.

A continuación, as fotos de Dani Blanco: