A COVID-19 atravesou practicamente todas as fronteiras do mundo e bateu marcas. A medida que os casos se multiplican, obrigou a millóns de persoas a quedar en casa. Europa, no epicentro da pandemia, é un claro exemplo diso; case todos os estados ordenaron medidas de confinamento, e aínda que algúns se vaian aos poucos, a orde de permanencia en casa segue sendo xeral.

Tamén atravesou completamente o ámbito económico, obrigando ao Goberno a adoptar medidas non adoptadas polo menos en 80 anos: promover o teletrabajo, pechar sectores non esenciais e limitar a actividade da xente na rúa ás actividades necesarias. Algúns puideron limitar a súa actividade profesional a esta nova modalidade, pero a maioría dos traballadores víronse obrigados a interromper a súa actividade laboral, moitas veces sen indemnizacións. Algúns países de América Central e do Sur son exemplo diso.

O Salvador

O 12 de marzo, O Salvador declarou o estado de alarma, consciente da mala situación do sistema sanitario do país, alegando que tomar medidas era o mellor. O discurso do presidente, Nayib Bukele, recolleu os eloxios da comunidade internacional, que chamou á solidariedade de todos os cidadáns e cidadás.

Desde entón, o país permaneceu confinado, sen permiso para saír á rúa, e os casos non sufriron grandes repuntes; non chegaron aos 600 contagios, e deixou trece mortos, a maioría nas proximidades da capital.

“É posible que este maldito COVID non leve a tanta xente en Europa, pero iso farao a fame”, di Gerson Claros, xefe do departamento de investigación da universidade oriental de UNIVO O Salvador. De feito, o 42% da poboación carece de profesión formal, mentres que entre as mulleres a cifra é aínda maior: O 47%, a maioría deles residentes na rúa, dedícase á venda ambulante de comida. A imposibilidade de saír á rúa durante case dous meses puxo patas para arriba os ingresos da xente que está nesa economía “informal”; moitos deles viven do que lles deron os demais.

O Goberno deu axudas económicas aos cidadáns que non teñen outros ingresos para afrontar a crise económica. Trátase de bonos de 300 dólares por familia, que prometeron axudas a máis de dous millóns e medio de familias. As axudas tamén empezaron a concederse, pero os cidadáns denunciaron as irregularidades que se produciron; algunhas familias non recibiron axuda, mentres que noutras ocasións foron máis dun membro da familia quen recibiron o bono.

Con todo, estas axudas non chegaron, polo momento, á maioría da poboación en xeral. E a xente non ten aforros, viven co que gañaron ao día. Esta ruptura é a que aproveitaron os grupos criminais dO Salvador, as coñecidas maras, que están a desempeñar o papel de goberno nos territorios baixo o seu control.

A crise tomouse como escusa para aumentar o seu control, e do mesmo xeito que nas zonas controladas por Mara Salvatrucha (MS-13) castigaron fisicamente aos que non cumpren o confinamento, os de Barrio 18 repartiron alimentos nas familias máis pobres dos seus territorios controlados.

As estratexias de empoderamiento son as que se utilizan: “Un a golpes de pau, outro á comida”, explica Claros. Pero hai voces que afirman que esas estratexias interesan non só aos grupos criminais, senón tamén a outros actores políticos, e que hai outros moitos que din que hai outros actores que queren que as maras controlen a esa xente.

“Detrás disto escóndese toda unha estratexia comunicativa e simbólica. Isto non é só cuestión de grupos criminais, detrás diso están os partidos políticos. Quen doou alimentos ás mareas? Quen as financiou? As mareas non pagarán, non serán os Robin Hooda que rouban aos ricos e dan para comer ao pobo”, explica Claros.

A forma de resolver os conflitos nO Salvador é, segundo Claros, unha forma de violencia. Na súa opinión, esta violencia está presente no ADN do país, onde reside. Con todo, a violencia non vén só das organizacións criminais. Di que a Policía, aproveitando o seu dereito a usar a forza, fai unha imposición diso.

Desde o inicio da crise nO Salvador rexistráronse máis de 400 casos de abusos policiais, máis de 200 denuncias por violencia machista e tres mulleres foron asasinadas polas súas parellas ou exparejas. Pero o Goberno negouno todo, declarou que esa violencia sistemática non existe.

NO Salvador, unha cidade violenta en si mesma, a crise sanitaria ha dado impunidade á violencia policial. Numerosos cidadáns e asociacións denunciaron a violencia e represión dos militares e as forzas de seguridade do Estado, que difundiron varios vídeos nas redes sociais nos que a Policía se ridiculiza. Así o expresou a ONU, que alertou de casos de abusos policiais en varios países do mundo, entre os que se atopa O Salvador.

Circula un vídeo en redes sociais onde se trata de elementos da \PNCSV e \FUERZARMADASV golpeando a unha persoa da terceira idade. Segundo maniféstase o ancián duns 80 anos foi detido por non acatar corentena domiciliar. Sucedido sucedido en Santa Ana. pic.twitter.com/rNWmpMpWp4

— Periódico O Liberal (\ElLiberalSV) March 25, 2020

O Salvador contraeu unha débeda de 2.000 millóns de dólares co FMI, a condición de aumentar os impostos no próximos cinco anos. Os impostos e os prezos dos alimentos básicos incrementaranse nO Salvador a cambio do préstamo que se solicita para repartir bonos de 300 dólares. Con todo, estes bonos non chegaron á maioría da poboación. O futuro preséntase sombrío en Claros: “Cando empecemos a volver á normalidade aquí haberá moita convulsión social, porque a xente vai ter fame”.

Bolivia

Os datos de Bolivia son aínda máis preocupantes. O 70% da poboación vive da economía “informal”, é dicir, as vendas de comida na rúa ou os “mototaxis” que ofrecen o transporte urbano privado. Previamente á implantación do confinamento, o Goberno de Bolivia autorizou unicamente as horas de traballo da mañá. Con todo, unha vez establecido o confinamento, o 22 de marzo, prohibíuselles ir traballar. Tamén limitan a mobilidade dos “mototaxis”: só poden traballar unha vez á semana en función do último número da súa matrícula.

O confinamento establecido ten unha visión de Estado e non respecta a situación de cada territorio. Con case 1.700 contagios e 82 mortos, non fai distincións entre cidades con moitos contagios e zonas rurais non contaminadas. Tal e como contou a ARGIA a psicóloga valenciana Carla Mateo, en Trindade (Bolivia), o 22 de marzo confinaron todo o territorio, por exemplo, na cidade na que se atopaba, aínda que non estaba contaminada.

Tampouco tivo en conta a realidade económica do país, que só apoiou ao 30% da poboación, senón que se trata de persoas de clase media que viven no centro das cidades e poden teletrabajar. Así, nas cidades máis importantes do país producíronse protestas contra o confinamento ata que o Goberno aprobou unhas subvencións de entre 60 e 70 dólares para maiores de 60 anos, embarazadas, persoas con diversidade funcional e estudantes de educación primaria.

Con todo, segundo explicou Mateo, algúns dos concentrados acudiron á protesta polo pago das forzas contrarias ao Goberno, co obxectivo de boicotear ao Goberno. Nas súas palabras, pagáronlles "unha miseria total" para que acudisen ás manifestacións, sabendo que "se están pasando verdadeiras angustias", engadiu.

A COVID non fixo máis que aumentar a crise que xa tiña o país antes da crise. Trátase de tempos de inestabilidade política, nos que Mateo di que é moi difícil tomar decisións. Con todo, en referencia a algunhas manifestacións do ano pasado, sinala que en Bolivia se enxalza o papel dos policías e os militares e que por iso non foi necesario aplicar a represión. Con todo, di que hai represión, aínda que sexa implícita, e que ao comezo da crise os axentes arroxaron gas aos que estaban na rúa. Neste sentido, lembrou que hai varias persoas que denunciaron abusos policiais e violencia machista no país.

No caso deste país, Carla Mateo di que a axuda do Goberno tamén supuxo unha loita implícita entre os poderes. De feito, estas subvencións xestiónaas previamente o responsable de cada barrio. E Mateo, segundo ouviuse aos aldeáns, os responsables dos barrios dan axudas aos veciños que comparten a súa ideoloxía política. Ser do ex presidente Evo Morales ou da presidenta autoproclamada, Jeanine Áñez Chávez, polo que a situación no país é moi diferente.

O presidente exiliado, Evo Morales, tamén denunciou que as axudas se están repartindo en función dos intereses políticos. Todos os partidos que apoian a Jeanine Áñez Chávez dixeron que utilizaron as súas forzas armadas para repartir os subsidios e facer campañas políticas, segundo precisou.

Os cidadáns crearon redes sociais para chegar aos lugares onde non chega o Goberno, e do mesmo xeito que se distribúen alimentos nos propios barrios, tamén se está enviando material para persoal sanitario.

En Bolivia existe outro factor, o dos indíxenas. No caso dos indíxenas, Mateo di que tomaron a decisión de autoaislarse porque non teñen acceso ao sistema sanitario das cidades e porque nas súas comunidades non hai centros de saúde. Con todo, o Goberno está a piques de realizar o test, xa que non sabe si ten Covida ou calquera outra enfermidade, polo que os indíxenas non entran nas contas oficiais.

Bolivia tamén solicitou préstamos ao FMI, ao Banco de Desenvolvemento de América Latina e ao Banco Interamericano de Desenvolvemento, entre outros países. En total, recibiu 1.000 millóns de dólares, que se suman aos 11.267 millóns de dólares de débeda que ten por diante, o que supón o 27,1% do PIB. Os analistas prevén unha recesión económica do 3,4% e unha dureza para os bolivianos que apunta a un retroceso na economía do país.

Guinea Ecuatorial

A situación neste país africano é diferente á dos dous anteriores. Os datos oficiais indican que hai 439 contagios e catro falecidos. ARGIA falou cunha alumna vasca que non quere dar o seu nome e que vai chamar polo nome de Maite. Maite di que eses datos son facilmente rexeitables: "Todas as noites o Goberno envía un comunicado no que informa dos contagios, pero de forma rápida desmentimos o que di o comunicado. Non hai datos fiables, diría eu, en toda África."

En calquera caso, Maite afirmou que existe unha sensación de "falta de sensibilidade" cara á parella. "En España hai moitas noticias falsas e moita xente cre, aquí hai mil veces máis", di. Segundo Lee Mwiti, xornalista de Africa Check, hai unha teoría que afectou especialmente a África: o coronavirus non afecto tanto aos negros. Di que esa teoría non é certa e que prexudicou moito aos africanos, porque a xente non o cría e iso fixo que a calma se expanda.

A isto hai que sumar as crenzas do país. "A xente non ten costume de ir ao hospital, cre nas bruxarías e recorre aos curandeiros. Ademais, pensan que o virus é algo que os brancos inventaron para matar os negros ou unha das sete pragas de Deus", di Maite.

Pero a situación do país tampouco facilita o confinamento: "Cada familia ten dez nenos e eses nenos non poden estar confinados na súa casa sen aire acondicionado a 50 graos", explicou. A pesar de que se adoptaron unhas medidas mínimas –no taxi, no seu medio habitual de transporte, só unha persoa pode ir e os supermercados están pechados pola tarde–, dixo que non é posible impor o confinamento en Guinea Ecuatorial. "A verdade é que todos os brancos estamos metidos nas súas casas, pero os demais seguen co seu día a día", engadiu.