Os feminismos abriron antigos debates profundos. Entre eles o modelo de coidado e a súa crise sistémica. No principio do ano o movemento feminista de Euskal Herria situou o problema do coidado entre as súas prioridades. Froito da reflexión decidiuse a convocatoria dunha folga xeral, xunto coa maioría sindical, e xa estamos ao día seguinte da mobilización.

Esta folga desenvolveuse no medio dun paradoxo que as mulleres máis afectadas pola crise de coidados non puideron participar na folga por non ter este dereito ou non poder asumir a perda económica. En calquera caso, eu creo que esta mobilización debería ser o punto de partida do debate profundo e para iso haberá que facer un exercicio de activación para responder a algunhas preguntas.

A crise do sistema de coidados, até agora, non existiu nas axendas sociais e a primeira pregunta que se me ocorre é por que na nosa sociedade os coidados son en xeral invisibles? Porque asumimos a maioría dos coidados coa división do traballo en función do xénero? Quizais a espectacularidade que conseguimos as mulleres non chegou até este campo oculto, pero, segundo o pensamento feminista, o coidado está no centro da vida humana, pero até agora non estiveron sobre a mesa da maioría dos axentes sociais.

Como noutros países, desenvolveuse o sistema de coidados do País Vasco en función das necesidades do capitalismo. Pero, é posible realmente desenvolver a protección do dereito á garda, tanto no ámbito material (alimentación, saúde, vivenda) como no social (afecto, educación), no noso modelo económico? No modelo social no que vivimos, a protección do dereito e as necesidades de coidado non poden garantirse desde un sistema que depende do mercado, e menos desde o propio mercado. Por tanto, sen alterar en absoluto a orde social, dificilmente conseguiremos que os servizos públicos atendan con eficacia e dignidade ás persoas. Os coidados que realizan os servizos públicos dun sistema capitalista non necesariamente redistribúen a riqueza, senón que manteñen as desigualdades.

Pero cales son as causas da crise do coidado actual? Eu creo que a incorporación das mulleres ao mercado laboral (pola porta de atrás, por suposto), a precariedade dos empregos, as migracións e a desaparición dos vínculos comunitarios van estar entre as respostas, pero non son só esas. A crise dos coidados ten a súa orixe no capitalismo global. As mulleres do norte globalizado do mundo pasamos a responsabilidade do coidado imposto a outras mulleres. Así as mulleres pobres, racistas e marxinadas pagan a factura da crise de coidados co seu tempo, a súa forza e a súa vida. Algunhas mulleres romperon o teito de cristal, pero outras seguen limpando os anacos de cristal.

O capitalismo ten claro que os servizos de vixilancia deben estar inmersos na precariedade para controlar as relacións laborais. Pero podemos situar a necesidade do coidado só no ámbito laboral? É máis, calquera ser humano, ser muller ou home pode elixir non coidar si a vida da súa contorna así o decide? Eu creo que a reflexión máis profunda do feminismo neste momento sería que coidar entre os seres humanos significa estar atentos ás necesidades doutras persoas. É unha tendencia, unha tendencia dos membros de calquera comunidade. Visto así, coidar vai máis aló de realizar determinadas tarefas? Quizais ten que ver co vínculo que se crea entre as persoas, e por iso non ten cabida no esquema do mercado.

En Sudáfrica, a filosofía “Ubuntu” contempla o coidado desde unha perspectiva moi diferente. Os seus contidos son empatía, solidariedade, reconciliación, irmandade, perdón e pluralidade. Foi fundamental para organizar a resistencia e o apoio mutuo de varias comunidades africanas. O concepto baséase na existencia dun vínculo humano universal que fai que os seres humanos sexan capaces de superar os retos, porque están unidos. Por iso o coidado é responsabilidade da comunidade, nin das mulleres, nin dos mercados, nin dos servizos públicos.

A crise acentúase entre nós porque o capitalismo non ten límites. Eu creo que si pomos nese debate alternativas aos modelos de coidados, imos pór en marcha unha verdadeira revolución feminista. Así sexa!