As mulleres bertsolaris dixemos “o corpo como unha barreira” ao principio e “o corpo como compañeira” máis tarde. Queriamos dicir que o que somos —individual ou colectivamente— está nos nosos corpos, e afastado diso non se pode cantar bertsos, non polo menos unha vez tomada a conciencia do corpo. É máis, nada como unha experiencia pasada polo propio corpo para cantar aos público versos inexorablemente significativos, con todos os sentidos.

Mencionamos a miúdo os adestramentos e os cadernos dos bertsolaris, pero hoxe gustaríame fixarme no que hai detrás dese “bertsolari que se confunde na praza”. A verdade é categórica. E que se aprende na praza? Moitas cousas: para que é capaz un mesmo, que tipo de tema é o que máis che motiva, de onde tiran o resto dos bertsolaris, que funciona no público e que non, cando parece que non hai temas que poden estar a cantar, en que axuda cada melodía, que tamén hai tempo para crear un bertso, que a actitude positiva pode influír máis que calquera outra cousa… Apréndese moito cálculo na praza.

Pero, sobre todo, do mesmo xeito que na vida, apréndese dos erros no escenario. O bertsolari, disconforme tras un bertso, reflexionará sobre a incomodidade, a inquietude, a inacidez… que sentiu no corpo nese momento concreto do programa. E non hai lección como esa para saber que non quere facer a próxima vez, que quere buscar, con que quere romper e cara a onde quere virar o verso.

Porque a distinción que se fixo nos últimos anos no feminismo non é inútil. Non é o mesmo “saber”, “apropiarse”, “empoderar” que “empoderar”. Aínda que non cheguemos á praza, podemos “saber” que queremos cantar disto ou aquilo, pero despois de cantar “darémonos conta” do que conseguimos no trío autónomo público co bertsolarismo e do que nos quedou sen conseguir. A experiencia pasada polo corpo axudaranos a atopar estratexias teórico-prácticas para “empoderarnos” para un próximo verso similar. E por último, nunha próxima praza, cando esteamos nunha situación similar, “empoderarnos” e recitaremos mellores versos que na anterior ocasión.

Non importa cal sexa a orixe da inquietude: ideolóxica, lingüística, tonal, relacionada co humor, consecuencia de que non se inventou a “a quen cantar”… Só non se pode aprender a través do caderno, porque nos cadernos non non non non hai corpo.

E as mulleres, ademais de facer unha reivindicación do corpo, tamén trouxemos aos bertsos a reivindicación da importancia do colectivo. A verdade é que entre a maioría dos homes bertsolaris non existe o costume de compartir frases como “con este verso sentinme incómodo”. Si, en cambio, nas sesións interfemeninas. Unha muller pode confiar a outra —hai excepcións, pero refírome ao caso da maioría— con total tranquilidade, e entre dúas, tres ou catro bertsolaris tentarán identificar que é o que pode crear este nó do estómago e propor novos asideros e estratexias para a próxima ocasión.

Porque se aprende mellor en equipo que só.

Este artigo foi publicado pola revista Bertsolari e trouxémolo grazas á licenza Creative Commons.