Desde que en setembro comezase o cuarto curso de Primaria, o peso da mochila de Nico subiu un quilo e medio, que é o que pesa o computador Chromebook que ten que levar todos os días á escola. No portátil traballa as materias de Natureza, Sociedade e Matemáticas. Pero cando ten os deberes desas leccións tamén ten que levar libros de papel. En total, a mochila pesaba o xoves 5,4 quilos, mentres que Nico pesaba desde o verán até os 31,1 quilos, segundo datos facilitados por ETB. A pesar de que este peso pode ser o camiño tecnolóxico que máis incoherencia comezou a percorrer na educación, non é máis que o problema máis superficial. Os pais empéñanse en controlar o tempo que dedican ás pantallas en casa, pero a escola xa lle facilitou unha dirección de correo electrónico. E ten que entrar nel a través do xigante tecnolóxico Google.

"Non vexo ningún beneficio. Vai cargado, as familias temos que comprar un computador por valor de 400 euros, xa ten que facer mecanografía sen dominar a caligrafía... Nico ten dez anos e xa está a enviar un e-mail aos seus amigos. O e-mail convertéronse para eles nunha rede social. Non teño nada positivo que dicir sobre esta forma de traballar", explicou o seu pai, Manuel Vicario.

Chromebook é un computador que foi promovido por Google en 2009 para o seu uso no ámbito da educación. Ten pouca memoria de almacenamento e está pensada para traballar na “nube”. Vén equipado con aplicacións de xigante tecnolóxico no seu paquete educativo G Suite for education.

A implantación do Chromebook na escola pública de Bilbao, Viúva de Epalza, causou resentimento no Órgano Máximo de Representación do centro (OMR, ex Consello Escolar). No mesmo, varios pais mostraron as súas dúbidas e negáronse a comprar este portátil de forma obrigatoria en cuarto de Primaria. Un deses pais é Pablo Garaizar, profesor de informática da Universidade de Deusto e firme defensor do software libre. Foi creada en 2017 e é membro da asociación de libreiros de Educación, formada tamén por 200 persoas. Esta asociación está formada por pais, mestres e informáticos. Todos están preocupados pola tendencia de facilitar os datos dos nenos de forma case involuntaria a Google ou a Microsoft.

"Google e Microsoft brindan a todos os centros educativos do mundo facilidades para que os nenos dispoñan das primeiras ferramentas para traballar, porque están a crear consumidores, máis que persoas que saben como funciona a tecnoloxía", advertiu Garaizar. Teoricamente, as grandes compañías tecnolóxicas non obteñen nin ceden os datos dos estudantes que almacenan na nube. Pero a trampa non tarda en chegar. "Quizá non sexa o primeiro que fan, pero o segundo é crear unha conta privada de Gmail, á marxe da escola, para que non nos espíen os adultos". En calquera caso, están inscritos cada vez que abren o computador e cando miran os vídeos de Youtube xa non o fan coa dirección dun adulto.

"Moléstame que só aprendamos esas ferramentas, porque o importante é aprender a escribir un documento. Pero para os profesores é máis cómodo traballar coas grandes empresas, porque normalmente estamos afeitos ás súas aplicacións. O resultado é que Google convértese nunha especie do noso patrocinador. Nós cremos que hai que traballar polas alternativas ", engadiu.

Iñigo Belardi é dinamizador do TIC no Instituto de Formación Profesional de Tolosa. Leva 18 anos implantando software libre no seu centro e son unha referencia no País Vasco. Para Belardi, a clave deste asunto é que "nós mesmos xestionemos o coñecemento, iso é todo o que temos que facer". Considera a información como un "activo estratéxico", xa que cada centro e cada persoa debe ser propietaria. Por iso, o claustro escolar aprobou hai case dúas décadas unha política que dá valor a este mandato e permite xestionar a implantación da tecnoloxía de maneira multidisciplinar.

"Estamos a traballar cinco persoas: Informático, responsable de calidade, responsable de equipamentos, director e eu, que poño o foco na pedagoxía", explicou Belardi. Cada ano, os seus alumnos realizan un inventario das aplicacións que necesitan, así como das opcións dispoñibles en software libre. Neste curso elixiuse o correo electrónico Zimbra, a plataforma de ensino Moodle e gardar os documentos en Next-Cloud. Todo software libre. E como o viven os alumnos? "Debido a situacións globalizadoras, non sempre entenden a importancia do local", resumiu en termos diplomáticos, de desconfianza dos adolescentes e dun espírito crítico que non sempre está presente.

O Chopité Marko tamén é libreiro en Educación e pertence á asociación Librezale que o creou. O software libre é un colectivo de informáticos e tradutores que se encarga de traducir ao euskera e elaboraron un manifesto para envialo aos centros educativos da Comunidade Autónoma Vasca e Navarra coa esperanza de concienciar ao profesorado da importancia de traballar desde o software libre. No documento destacan catro puntos: a privacidade, a obsolescencia programada dos computadores con licenzas de cinco anos –pasado ese tempo Chromebook xa non recibe actualizacións e comeza a fallar–, a dependencia que se xera coas grandes multinacionais tecnolóxicas e a situación do eúscaro. "É incongruente que as institucións vascas promovan un software que non estea traducido ao euskera", advertiu o propio informático e tradutor vasco.

O Chopite subliñou a importancia de que as institucións tomen "a autoridade e o poder". "É difícil cambiar as sinerxías dos centros e o Departamento de Educación non está a ser neutro. Nós comparámola coa comida: si queres que os nenos tomen vitaminas, non as levas a McDonald's".

Segundo informou o Departamento de Educación do Goberno Vasco aO Salto, a decisión de comprar o Chromebook é competencia dos centros escolares e os computadores que adquiriu o Departamento de Educación para as aulas informáticas teñen arranque dual. Pódese facer con Microsoft ou con Linux e a decisión tamén é responsabilidade do centro.

Pola súa banda, Google, a través do seu gabinete de prensa, defende o seguinte: "Non vendemos datos, nin compartimos información persoal aloxada en G Suite for education con terceiros, nin hai anuncios nas aplicacións, nin sequera cando utilizan o motor de procura de Google", engadiu. Nin o Departamento de Educación nin Google quixeron facilitar datos sobre o grao de implantación de Chromebook no Congreso dos Deputados.

Steilas, sindicato maioritario no ensino vasco, emitiu o pasado 5 de novembro un comunicado no que alertaba do "intrusismo de Google na última década" ao aumentar "significativamente o uso das aplicacións G Suite, Google classroom e Gmail". O sindicato únese á asociación de libreiros de Educación porque "o alumnado pasou a ser un instrumento para a procura de intereses económicos e ideolóxicos e, en consecuencia, as institucións privadas pon a escola no seu punto de mira". Por iso, considera "incrible que a formación do TIC proceda da man dunha empresa privada como é Google".

Á marxe da privacidade, a dependencia e a aparición de novos usuarios de xigantes tecnolóxicos, a experta en Educación e Psicoloxía Catherine l'Ecuyer, autora do libro Harriduran hezi, lembra que en 2015 a OCDE advertiu no informe Students, Computers and Learning que "En xeral, os alumnos que usan os computadores de maneira proporcionada tenden a obter mellores resultados. Pero con moita frecuencia os alumnos que utilizan computadores obteñen peores resultados, mesmo despois de ter en conta a orixe social e as características demográficas dos alumnos".

Mañá Nico volve á escola coa súa pesada mochila. Afortunadamente, só ten que percorrer un treito de tres bloques. E aínda que no seu centro o debate sobre o software libre está pecho, cada vez son máis os centros que cuestionan o uso das aplicacións privativas. O mércores celebrarase en Tolosa un encontro con profesores de diferentes escolas e institutos de Euskal Herria para abordar este reto desde a conciencia e tratar de camiñar colectivamente cara a un camiño menos dominado polas multinacionais tecnolóxicas.