En que consiste Getxo ZUrt! proxecto? Por que creastes este proxecto?

Os comezos deste proxecto sitúanse en xaneiro de 2021: Naomi Hasson e eu da Fundación Dobre Sorriso mantivemos unha entrevista, e aínda que viñamos de diferentes ámbitos, os dous tiñamos claro que tiñamos que traballar en Getxo para evitar o suicidio. Desta maneira, Getxo ZUrt! o proxecto xorde da aplicación de medidas que resultaron eficaces a nivel internacional. Así mesmo, este proxecto forma parte da comunidade Getxo Bihozbera e nace co obxectivo de reducir a incidencia, prevalencia e impacto do comportamento suicida no municipio.

Así, a evidencia internacional apunta que as intervencións en lugares públicos son unha das accións máis eficaces para previr o suicidio. Neste sentido, a protección das zonas de alto risco é a medida recollida na Estratexia de Prevención do Suicidio (2019) en Euskadi. Por iso, no noso caso, sendo o cantil da Galea un lugar de suicidio tradicional, Getxo ZUrt! posta en marcha do proxecto seguindo a necesidade de actuar no mesmo. Desta forma, o proxecto baséase nun proxecto comunitario e participativo de prevención multidisciplinar, en concreto abordando a prevención, intervención e posvención da suicida conductual. Así mesmo, pode considerarse un proxecto pioneiro, xa que focaliza todas as medidas preventivas desenvolvidas na comunidade.

En concreto, cales son as accións que teñen en marcha para garantir a prevención, intervención e posvención do suicidio?

Getxo ZUrt! As principais accións que levamos a cabo dentro do proxecto son catro. En primeiro lugar, preténdese aumentar o coñecemento da poboación sobre a prevención, intervención e posvención do suicidio. Para iso, por unha banda, desconstruimos mitos e ideas falsas; por outro, damos a coñecer de forma sensible e responsable a epidemiología e fenomenología da suicida conductual; e, por último, damos a coñecer á cidadanía os recursos públicos existentes para a prevención, a intervención e a posformación.

En segundo lugar, temos en marcha un proxecto para animar ás persoas vulnerables a pedir axuda nos cantiis dA Galea e instalar carteis e sinais que informen dos recursos eficaces. Desta maneira, un grupo de voluntarios percorre semanalmente os cantiis e simbolizan a presenza, o apoio e a esperanza que realmente axuda. En terceiro lugar, reforzamos as reunións e encontros entre persoas que perderon por suicidio algún dos seus seres queridos (o que se coñece como posvención), porque esta interacción reduce a sensación de soidade e illamento. Finalmente, outra das accións que levamos a cabo é coordinar a intervención dos diferentes axentes implicados na xestión das suicidas de conduta. Desta forma colaboramos na mellora do protocolo de actuación.

A miúdo sentimos incomodidade ao falar do suicidio. Como podemos normalizar este tema?

Desafiando mitos e falsidades. Entre outros, os mitos e evidencias sobre o suicidio son: falar sobre o suicidio non fomenta o suicidio, senón que promove a prevención. A evidencia demostrou que se pode previr o risco de conduta suicida e que, aínda que a enfermidade mental é un factor de risco importante, non todos os que presentan risco suicida presentan alteracións mentais. Tamén é un mito que as ameazas de suicidio son unha chamada de atención; ao contrario, non hai que menosprezar nunca unha ameaza de suicidio, xa que indica que a persoa pasa dunha suicida a unha sesión de suicidio.

Para iso é imprescindible coñecer os factores de risco, protección, precipitadores, sinais de alarma e todos os recursos asistenciais que temos entre nós. Desta maneira, se dispomos desta información, cando notemos dor mental ou sufrimento en calquera persoa, poderemos facerlle preguntas para detectar, con tranquilidade e sen ningún tipo de xuízo, se existe risco de suicidio.

Cales son os "sinais de alarma" das persoas que desexan suicidarse?

Quizá o sinal de alarma máis facilmente identificable sexa falar do suicidio. Por exemplo, comunicar o desexo de morrer ou suicidarse, ou facer plans de suicidio —buscar métodos de suicidio—. Ademais, esta persoa pode publicar estes comentarios, plans ou ameazas en redes sociais. En segundo lugar, hai sinais psicolóxicos de alarma, é dicir, dor psíquica, decepción, percepción de carga ou inimizade persoal. En terceiro lugar, os seguintes sinais de conduta e os sinais físicos son sinais de alarma habituais: baixa conectividad, é dicir, escasa sensación de pertenza e escasa implicación social; trastornos do soño, especialmente o non soño; irritabilidad; tendencia a un maior consumo de alcol e drogas; agasallo, despedida ou peche inxustificado das redes sociais…

Supoñamos que un amigo da zona, familiar ou coñecido, comunícanos que quere suicidarse, ou que, desde logo, nós dámoslle a sensación de querer suicidarse. Como deberiamos actuar para axudarlle?

Se alguén está preocupado, hai que falar con el, escoitar á persoa e demostrar que é importante para nós. Ademais, como xa se comentou, é recomendable preguntar polo suicidio, pero con tranquilidade e sen xuízos. Desta maneira, non imos entrar no debate sobre o valor da vida, nin a menosprezar ou aconsellar os problemas, senón a valorar o sufrimento da persoa que temos diante e mostrar a nosa intención de axudar, que moitas veces é buscar axuda.

En numerosas ocasións advertiuse nos medios de comunicación que a divulgación de datos e noticias sobre o suicidio pode supor un risco para a sociedade, xa que desta forma córrese o risco de promover o suicidio. Estás de acordo? Como habería que abordar a cuestión do suicidio nos medios de comunicación?

O falecemento por suicidio non debe ser noticia, sobre todo cando se comparte información sobre o lugar ou o método, ou se establece unha única causa ou causa de forma simplista. A súa realización pode aumentar o malestar das persoas vulnerables e, ademais, pode danar a contorna do falecido.

Pola contra, a actuación dos medios de comunicación pode ter un efecto preventivo na nosa sociedade cando pon de manifesto o suicidio como un problema de saúde pública e fíxanse nos factores de risco e protección implicados, así como na detección de sinais de perigo. Ademais, cando comparten os recursos existentes entre nós tamén podemos consideralos como efectos preventivos.

Como xa mencionamos, tamén promoven o asociacionismo de persoas que perderon a alguén que queren suicidándose. Como o facedes?

As persoas que perderon algunha das súas amadas poden porse en contacto cos "sobreviventes" de ZUrt!, xa que as persoas que sufriron este trauma son as máis axeitadas para escoitar e axudar. Ademais, os sobreviventes participan en todas as decisións que tomamos entre nós, son partícipes activos de Getxo ZUrt!. Así, eles son a peza crave dentro do puzzle.

Tendo en conta que o duelo individual é diferente, cales son as características principais do duelo por suicidio?

Cada duelo é íntimo, particular. O duelo por suicidio é especialmente difícil porque asocia factores como a culpa, o enfado, o medo, a vergoña e a distancia social. Traballar con amigos e familiares, amigos e familiares é unha obrigación e unha das formas máis eficaces de evitar o suicidio.

Como mencionou anteriormente, desde A Galea tamén tedes previsto colocar carteis para previr o suicidio. Que influencia teñen estas mensaxes nas persoas?

Estes carteis animan ás persoas vulnerables, con dor psíquica intenso e ideas de suicidio, a pedir axuda. A evidencia demostrou a súa eficacia para previr o suicidio, xa que o cartel simboliza a unha persoa que valora o sufrimento da persoa vulnerable e que está disposta a axudar. Aínda que aínda non colocamos carteis, esperamos que en breve empecen a colocalos.

Como inflúen as redes sociais na saúde mental das persoas e, por tanto, no suicidio?

O mal uso das redes sociais preocupounos antes da pandemia. De feito, as redes sociais etiquetan e comparan aos usuarios, creando a miúdo un escenario tan marabilloso como irreal. Ademais, non axuda en absoluto ás persoas que sofren: non poden valorar sentimentos como o malestar ou o sufrimento e aumentan a sensación de malentendido. Así, podemos sentirnos máis illados polo uso das redes sociais.

Coma se fose pouco, réstanos tempo para adestrarnos nas relacións interpersoais reais e, ademais, asócianse a un nivel de ansiedade e soño inmellorable, especialmente cando se utilizan redes sociais nocturnas antes de deitarse.