Cara ás 4:00 iniciouse o enfrontamento pola morte de Calvo. O relato xeral atendendo á declaración de oito ertzainas sería: Calvo pediu que saíse ao baño; no inodoro deu unha puñada a un do tres ertzainas que lle acompañaban; ao tentar dominar a dous ertzainas e ver que non podían, o terceiro botoulle gas a Calvo; os ertzainas, que saíron polos calabozos, pecharon as portas e deixáronas no interior de Calvo; despois dos ruídos chegaron máis ertzainas, pero caeron á rúa.

Pero este relato ten moitas contradicións. A continuación analízanse os principais, evitando os máis pequenos.

Gas asasino

Segundo a autopsia, Calvo foi asasinado pola edema pulmonar que lle produciu o gas lacrimóxeno da Ertzaintza. Pola contra, só un do oito ertzainas, o axente 9469, recoñeceu botar gas “dúas veces” e co spray “un segundo” en cada un deles. É difícil que esa cantidade de gas morra a unha persoa. Alguén tirou o gas?

Segundo dous ertzainas, o propio Calvo conseguiu e tirou o spray do axente 9469. O axente 10545 declarou que Calvo lle botou gas no brazo: notouno pero non o viu porque nos calabozos non había luz, pero o resto de ertzainas declararon que había luz nos calabozos. O axente 2139 tamén declarou que Calvo botara gas: non o viu pero “escoitou” alén da porta. Os outros seis ertzainas declararon, con todo, que non viran o spray Calvo na man nin botado gas. Nin os axentes 1165 e 1289 que seguiron os movementos de Calvo pola ranura do aire e a mirilla dunha das portas.

Por tanto, ademais do axente 9469, botou gas outro ertzaina? Non se sabe: os ertzainas que se encargaron da investigación do caso non investigaron os sprays dos outros sete axentes para determinar si foron utilizados. Así o aceptaron no xuízo e tanto o avogado da familia Txema Montero como o TAT criticaron as “lagoas” evidentes da investigación.

Todos os ertzainas declararon que tiveron que saír da zona da disputa aos poucos segundos sen poder soster o gas, incluso deixando aos seus compañeiros en perigo, mentres que Calvo non puido influír aínda que permanecese no interior do edificio durante polo menos 15-20 minutos.

Finalmente, ao darse conta de que non tiña pulso, o axente 2139 fíxolle unha boca de boca e unha masaxe de 10545. Ningún dos dous mencionou efectos, aínda que posteriormente o persoal sanitario de ambulancia ou urxencias tivo que colocar máscaras para conservar Calvo, debido ás náuseas, mareos ou fotofobia provocadas polo gas que emitía pola boca.

Bonecas

Segundo o relato dos ertzainas, nos calabozos Calvo non estivo atado, salvo uns segundos: cando conseguiron dominar ao final da contenda puxéronlle os burdeos, pero entón perdeu o pulso e volveu liberalo. Con todo, tanto a autopsia como os informes de emerxencia describen pegadas profundas nas bonecas do corpo. Segundo o forense que analizou os informes a instancias de ARGIA e as declaracións dos ertzainas, é imposible saber canto tempo estivo vinculado a Calvo, pero “non é crible que sexa cuestión duns segundos”. No xuízo, os forenses afirmaron que as bonecas se uniron a Calvo cun material brando e non coas mans. O enfermeiro Patxi Bezares asegura que Calvo tiña restos dunha corda de cáñamo nas bonecas cando a viu no depósito de cadáveres. Unha testemuña directa contoulle ao seu avogado que viu a Calvo “atado como un cerdito”, quen o declarou en xuízo.

Golpes

Dous de cada oito ertzainas –10545 e 1289– aceptaron na declaración golpear a Calvo co seu veta, “unha vez”. O único axente que recoñece dar varias borradas é o 1289, sempre no contexto do conflito. A autopsia describiu restos de polo menos 47 golpes de borracada, ademais de 10 hematomas e fragmentos de pel rozada. Tampouco se explican as causas dos “grandes hematomas” ou dos dous cortes da cabeza (un moi profundo) dos testículos que describe a autopsia.

Forense

Estas declaracións foron mantidas polos ertzainas en xeral no xuízo e non responderon as preguntas das acusacións.

ARGIA pide a un forense con moitos anos de experiencia que compare as declaracións dos ertzainas co resultado da autopsia: “Sen dúbida, o relato policial, en xeral e en detalle, non se corresponde coa realidade. Os restos traumáticos do corpo contradin e a morte por gas”.

Patrocinio do Departamento de Seguridade

Cando o Departamento de Seguridade deu a primeira versión da morte, os ertzainas xa fixeran declaracións. “O detido perdeu a consciencia tras sufrir unha violenta crise nerviosa e atacar aos ertzainas que lle querían axudar”. Nin gases nin golpes. O 23 de agosto o Departamento emitiu unha segunda versión, forzada polas noticias que se estaban publicando sobre o estado do cadáver e a presenza do gas: O departamento recoñeceu a necesidade de utilizar o gas e as porras para dominar Calvo.

O Departamento de Seguridade, dirixido por Juan Mari Atutxa, tentou dar unha imaxe perigosa e violenta de Calvo. Ao dar a súa primeira versión, destacou que tratou de roubar a arma en calabozos a un ertzaina, e que no segundo, no momento da detención, nas declaracións dos ertzainas no momento da detención, isto non se recolle. A maior parte do gas foi comprada polo propio Calvo aos dous ertzainas, aínda que a declaración dos outros seis suxeriu o contrario. Tamén destacou que Calvo estivo tres veces ingresado en psiquiátricos co diagnóstico de “esquizofrenia paranoide de carácter violento”. O seu irmán e os seus veciños negan o carácter violento nos medios de comunicación e un forense e un psiquiatra aseguran a ARGIA que a esquizofrenia de “carácter violento” non existe como diagnóstico clínico.

Modelo policial

"Antes, o risco de cambiar o noso modelo de policía viña de fóra [deles chamábase zipayo]. Agora témolo dentro de casa e temos que estar claros se queremos manter o noso modelo de policía". Así o dixo Josu Bujanda, xefe da Ertzaintza en 2023, ante os graves enfrontamentos que se produciron entre o Goberno e os ertzainas.

Fai 30 anos, cando o problema estaba só “fóra”, un cidadán foi asasinado na comisaría, afogado no gas e cheo de golpes. “Foi vítima da súa enfermidade”, sinalou o viceconsejero de Seguridade, Martía; “Non houbo desproporción na actuación dos axentes”, Atutxa. Os sindicatos da Ertzaintza apoiaron en todo momento aos seus compañeiros. O avogado do Goberno pediu absolución no xuízo.

Non houbo perdón nin explicación á familia, nin recoñecemento a Juan Calvo, nin despedimentos ou encarceramentos dos ertzainas, nin recoñecemento de responsabilidade ou dimisión por parte dos responsables políticos. Menos aínda, a revisión do modelo policial.

* Este artigo forma parte dunha reportaxe máis ampla. Resto de artigos e informacións:

- Como e por que asasinaron a Juan Calvo na comisaría da Ertzaintza?

- 30 anos oculto á luz: probas de tortura.

- ENTREVISTA | Patxi Bezares, traballador do Hospital Santiago que atendeu a Juan Calvo: "Aquel corpo estaba masacrado".

- VÍDEO | Juan Calvo: varios episodios da autopsia.

- Testemuña da morte de Calvo: “As cousas non se aclararon”