Como se creou este libro? Como sabemos, a túa intención era escribir un libro, pero non exactamente isto.

Si, o proceso foi crecendo. Aos poucos fomos descubrindo que aquí se produciu unha guerra civil e que pouca xente o sabía. Empecei a traballar con Luiso López, que é a alma do proxecto, e puxémonos a mirar as pegadas e as pegadas da guerra.

En toda a comarca hai unha chea de materiais, desde Gorbeia até Artziniega hai máis de 130 trincheiras catalogadas, e seguramente haberá máis, que non atopamos.

Por iso, acudimos a ver os restos materiais, explicando como chegaron até aquí e por que. Luís recibiu numerosos testemuños entre os que viviron a guerra. Comezou a recompilar os recordos da súa infancia e as historias dos seus pais.

Pero eu recollín o que había nos arquivos, que estaban dispersos, e o que publicara nos xornais nesa época. Con estes dous puntos de partida, a memoria escrita e oral, pensamos escribir o libro.

“Máis de 130 fosos catalogados de Gorbeia a Artziniega”

Esa era a intención inicial.

Si, o proceso foise alargando no tempo. Un ano o Instituto Gogora díxonos que nos daría unha axuda económica, pero era moi tarde para facer o traballo.

Ao final, decidimos facer o libro e pareceunos interesante xuntar máis xente.

Por unha banda, o historiador da UPV/EHU Josu Santamarina está a facer algo vivo escavando o monte San Pedro e queriamos recoller o seu punto de vista para que explicase como está o mundo da arqueoloxía e cales son as formulacións vixentes. Queriamos darlle a actualidade, porque o debate da memoria histórica está vivo na sociedade.

Tamén convidamos a Asier Pérez de Eulate “Basurde”. É experto en armas de guerra civil e participou en numerosos grupos: Aranzadi, Sancho beurko... O Goberno Vasco, ao non contar co exército, adquiriu todo tipo de armas vellas no mercado negro e quedaron no campo de guerra cunha chea de armas e balas.

A través dos gráficos explicou no libro que armas, fusís e pistolas utilizáronse na parte republicana. Isto é relativamente novo, xa que na CAV non se realizou ningunha investigación sobre o armamento. No conxunto do Estado español a situación tamén é parecida. Refírese á infantaría, a artillaría non a analizamos.

Por último, Joseba Egiguren escribiu un traballo sobre o campo de concentración de Orduña e continuou co seu traballo de investigación. Unha vez escrito o libro, mandáronlle máis información.

Luís, valéndose de testemuños orais, completou o relato sobre os feitos e a memoria. Tamén fixo un apartado sobre as trincheiras: mapa, planos... Por último, teño traballo, case medio libro.

“Queriamos dar actualidade ao traballo, xa que o debate da memoria histórica está vivo gizartean.Ala, non abordamos o tema da represión”

Que é exactamente o teu parte?

Trátase dunha crónica sobre a guerra do Alto Nervión. Trátase dunha crónica diaria baseada, entre outros, nos arquivos de Salamanca, Madrid, Ávila, a Deputación e a Fundación Sabino Arana.

Tamén utilicei a prensa da época, até febreiro de 1937 a censura era moi escasa e había moita información. Iso durante o republicano. Todos os partidos e sindicatos crearon os seus xornais e é unha época moi interesante no que ao xornalismo refírese. No lado nacional, salvo as misas, na prensa parece que non hai guerras.

Hai miles de libros sobre a Guerra Civil, pero non había nada escrito sobre esta rexión. Todo estaba espallado. Todo isto recollino neste traballo, especialmente nos tres ámbitos: o intento de tomar Orduña en agosto, a batalla de Villareal e as loitas de San Pedro en maio de 1937. Creo que a investigación é bastante completa. Utilizamos o concepto moderno de Nerbioigoiena para abarcar toda a comarca. En calquera caso, con este libro hai unha referencia e a partir de aí poder facer máis investigacións.

Creo que a gran virtude deste libro é que chea o baleiro que historicamente existía. Con todo, non abordamos o tema da represión. Este é unha pasaxe moi diferente e non sei si será posible recibilo todo. Por exemplo, Anxo Larrea tentouno en Laudio, e os novos datos salguen constantemente.

Cando lle deron o empuxón ao libro?

O material gustounos hai anos. Empezamos hai dous anos, pero o pairamos, porque non atopamos ningunha axuda. Hai un ano, en cambio, déronnos unha subvención, pero non había tempo para terminar o texto, xa que nos contestaron moi tarde. Este ano Gogora axudounos e tivemos tempo.

A data límite era o 30 de marzo e apenas chegamos, aínda que en pouco tempo Josu, Joseba e Asier acabaron coas súas achegas.

O meu parte foi máis difícil, xa que no inverno de 1937 había artilleiros de loita sós e había poucas cousas que contar. Eu só me fixei no terreo militar. O libro pódese comprar por 12 euros nos lugares nos que se vende a revista Arrastaria. De feito, fixemos dúas presentacións en Amurrio e Orduña e alí houbo oportunidade de obtelas. Tamén queremos presentalo na sede do instituto Gogora de Bilbao. Parecíanos que, tendo en conta que eles puxeron o diñeiro, era oportuno presentalo alí, pero eles non o fan, ao parecer.

Esta entrevista foi publicada por URL1 e aproveitamos licénciaa CC by-sa para traela a ARGIA.