Moitas veces ouvimos dicir que o humor é un tema serio, pero facémolo coa seriedade que merece?

Supoño que non. Os que traballamos o tema tomámolo en serio, pero en xeral trátase como algo moi superficial, coma se non fose un instrumento para traballar as cousas de verdade. Con todo, está a mellorar, a través das redes sociais pódese ver que se traballan diferentes temas, e que serve para enviar unha mensaxe… e para entreternos, por suposto.

Cando empezou a traballar o humor publicamente?

Fixen teatro desde pequeno, xa que en nosa ikastola había unha escola de teatro. Empecei cun dez anos, e todos os anos faciamos unha obra de teatro. Sempre tocamos desde o humor, porque é o máis divertido de facer e de ver. É verdade que non traballei outros xéneros, pero é o máis agradable para min. Ao principio metinme nun grupo, logo noutro, máis tarde un coñecido méteche nun proxecto… Eu non fun aos castings, todo foi entre amigos e informal.

Dis que o humor é o xénero máis agradable, pero vénme á cabeza que, por exemplo, é un dos xéneros máis difíciles. Pode ser “máis fácil” pór a alguén en tensión nun thriller, ou crear un suspense, que facer rir á xente...

O humor é moi variable, fluctúa moito. Algo que hai dúas semanas facía graza pode estar completamente queimado hoxe. Hai algo que fai graza noutro lugar que tes que adaptar ao código de humor local. Si fas o mesmo en demasiadas ocasións deixa de facer graza, pero se fas demasiado pouco non chega. A maioría do grupo Barrexerka somos de Donostia, e algo que ten éxito en Donostia non fai ningunha graza nalgún pobo de Bizkaia...

Podedes facer algo parecido ao mapa que fixo Luís Bonaparte, en lugar dos dialectos, con códigos de humor.

Completamente! Tivemos algunhas experiencias. Hai pouco fixemos unha pequena xira por moitos pequenos pobos de Gipuzkoa e Bizkaia, e tamén gañamos silencios (risas).

Como foi a volta?

Para cando nos sorprendeu o peche xa fixeramos a maior parte da xira. A experiencia foi moi bonita e nalgúns lugares tivemos mellor acollida que noutros. Donostia/San Sebastián é nestes momentos o lugar onde máis público temos, porque é onde máis nos coñecen. Foi moi bonito coñecer sitios diferentes, facémolo moi a gusto, creamos a nosa pequena familia e aínda que de cando en vez pasamos un intre de silencio, divertímonos. Así se aprende.

De país a país, de cidade a campo, a idade… hai moitas variables.

Si. Coa idade, por exemplo. Nós non pomos límites, e ás veces veñen nenos e nenas cos seus pais, e quizá o que estamos a facer non é para uns nin para outros. Imos atopando o equilibrio, non sempre se pode acertar con todos.

Que é para ti Barrexerka?

Unha cuadrilla de amigos que pensamos que temos un oco no mundo do humor. Facemos pequenas escenas, directas, teatro, humor moi simple, baseado na cotidianeidad, tentamos afastarnos dos estereotipos, pero sempre cae alguén… O obxectivo é que o público tamén se divirta, e que fagamos algo fácil, sen demasiadas profundidades.

Detrás tamén estás no proxecto Zuloa.

A Asociación Bagera pediulle a Hiru Damatxo, e pensaron en min pola boca a boca e por facer uns pequenos anuncios previos. A primeira serie de vídeos tivo unha boa acollida, fixemos máis, e na última tempada fixemos tres lotes diferentes. Está claro que é de estilo “Pantomima Full”, trouxémolo a nós e estou moi a gusto. Salguen cousas cotiás, si non pásache a alguén do teu ao redor, e é fácil meterse no papel.

Eu rinme moito…

Nós tamén gravamos!

Tamén traballaches no formato podcast co programa “O ascensor”.

Isto tamén xurdiu como Atz-Zuloa. AEK pediu un podcast a Hiru Damatxo e eles puxéronse en contacto comigo. Nerea Arriola tamén participa, e ten unha gran experiencia na dobraxe; eu sentinme máis principiante, pero tamén estiven moi a gusto.

Moi ben. Quentin Tarantino ten a uma Thurman e Hiru Damatxo ten a Nerea Aranburu.

Si, si, así é! (risas) Cando atopas unha comodidade, cando as persoas a colgan, é fácil traballar e xa sabes que vai ben. Son proxectos simples e hai confianza.

Tiveches a oportunidade de rirche moito durante o peche?

Ao principio do confinamento foi un boom que baixou, e grazas. Eu ao principio tamén fun moi activo, rompendo a rir en Twitter, pero era conveniente baixar antes de que fose demasiado. Paréceme importante que cando te sintas con máis preocupación, ou simplemente aburrido, esteas co humor. Foi sobre todo un humor rápido: unha foto, un gif, un pequeno vídeo… Eu véxoo positivo. Aínda me chegan os vídeos de corentena e ríome de min mesmo imaxinándome hai dous meses.

Vostede é enfermeira e traballa no campo da saúde mental con nenos. Como traballas o humor nela?

O humor ten moito sitio nel, eu úsoo moito, e fágoo moi ben cos nenos. Utilizamos moito teatro e música e cremos que son moi útiles. A música foi moi importante na miña vida. Con humor e alegría conséguense moitas cousas cos nenos.

Aínda que a vostede non lle tocou precisamente o lugar máis cru, seguro que falou coas enfermeiras da súa contorna sobre todo o que provocou a pandemia. Que papel xoga o humor nestas situacións tan duras?

O noso traballo a miúdo pode ser moi difícil, moi duro e moi negro, e temos necesidade de ir ao humor de cando en vez. O humor entre os enfermeiros fai que todo sexa máis levadío. Os límites teñen que ser claros para saber onde, cando e como usalos, pero teño claro que non teriamos a cotidianidad igual de viva sen meter un punto de humor.

O modelo de monólogo tivo moito éxito noutras linguas, pero en eúscaro non houbo ningún movemento.

Vostede pode elixir falar en eúscaro, pero ao que ten en fronte resúltalle unha terminología estraña, faille máis graza en castelán. Recibimos unha chea de humor en castelán durante unha chea de anos, houbo un déficit en eúscaro, e agora cando nos meten o monólogo en eúscaro resúltanos un pouco estraño.

O que nos pasa coas películas traducidas ao euskera.

É dicir, non nos resulta tan “natural”. Vin a Mikel Irazusta, ou a Nerea Arriola… e se é posible. Hai que atopar a fórmula: o público, onde facelo, como… Facer probas até acertar. Como se dixo antes, o que se inventa ten que ir evolucionando, pero si.

Mencionou a Nerea Arriola. Cales son as súas principais referencias na actualidade?

Aitziber Garmendia, un clásico, encántame. As risas que botei con Nerea Arriola! Fala rápido, e iso gústame moito. En castelán Berto Romero e Buenafuente fanme a graza de Deus. Tamén me gusta moito o humor de Monthy Phyton. Absurdo. Pagadi tamén me fai moita graza, e tamén é moi absurdo, cae ao solo e faime graza… son moi simple.

A praza pública, incluída a do humor, foi historicamente controlada polos homes. Que ves coa túa mirada de muller desde o escenario, na rede?

As dúas primeiras referencias que lle mencionei son as mulleres. Casualidade! Aos poucos imos collendo un espazo que até agora foi case exclusivo para os homes, e ademais estamos a ver moitas formas de mulleres no mundo do humor, fóra dos estereotipos tradicionais. Sen dúbida, queda moito camiño por percorrer. De face á miña experiencia, nos proxectos nos que participei sempre houbo paridade, sempre foi algo que se coidou. Mirando atrás, estou convencido de que sempre hai cousas que che escapan, cousas que hai que afinar máis, pero bo, no mundo do humor e nos demais hai cousas que están aí: aguzar a mirada, ir mellorando e achegándose á igualdade.

Límites. Onde os colocas?

Hai límites, pero nós tamén temos dúbidas de que se trata dun humor negro que se está “pasando” ou que a xente vai pillar. Eu creo que ninguén o sabe, non sei moi ben como explicalo…

Como ves o futuro?

Sempre temos a oportunidade de seguir na rede, pero é certo que o noso sitio son os escenarios. A nós aliméntannos as risas. Doutra banda, sempre atopamos escenarios medio cheos, mesmo antes do confinamento. É un campo moi sufrido e temos unha gran capacidade de adaptación. O teatro sempre foi moi importante na miña vida e gustaríame seguir séndoo.