Ultimamente estase ouvindo moito que o uso do eúscaro na rúa retrocedeu, e que os mozos falan cada vez menos en eúscaro. Estades de acordo con esta afirmación?

PAUL BILBAO: Eu non estou de acordo. Moitas veces vemos que a xente euskaldun non utiliza o eúscaro, pero eu creo que cando se di unha frase tan gorda, primeiro hai que reflexionar sobre por que ocorre iso; é dicir, por que a xente non utiliza o eúscaro? Alí descubriremos que algúns mitos se nos van a caer. Lin un artigo respecto diso no que se menciona o coñecemento relativo e o uso. Si preguntamos por que os mozos non utilizan o eúscaro no noso contexto, traídos a Algorta, o primeiro que deberiamos analizar é a súa competencia lingüística. Ao final, case todos os mozos son bilingües, polo menos, pero teriamos que saber en que idioma están máis cómodos, en que idioma teñen máis recursos e en cales teñen máis capacidade comunicativa. Os que somos bilingües facemos unha selección de idioma; facemos unha selección con diferentes condicións. Entón, si o coñecemento do idioma non é o axeitado, é dicir, eu non teño capacidade real para expresar en eúscaro esas cousas que os mozos contan coa súa xerga, pero, en cambio, si en castelán, a cal das dúas vou recorrer? Ao castelán, si non teño unha conciencia tan vascófona.

BEÑAT GARAIO: Hai que ter en conta que a militancia a favor do eúscaro cambiou moito, en certo sentido creo que se reduciu. Ademais, na educación non se deu unha actualización para adaptarse ás novas situacións, nin desde o punto de vista metodolóxico nin de formulación. Doutra banda, os perfís cambiaron, e cada vez son máis as familias que en casa falan en castelán ou non falan en eúscaro. Doutra banda, cada vez consómese máis en castelán e inglés, xa que co crecemento das redes sociais o eúscaro quedouse marxinado. Do mesmo xeito que antes viamos todos en Dragoi Bóla ou Shin-chan, agora entre os mozos poucos consomen en eúscaro, e iso tamén inflúe decisivamente no uso do eúscaro.

Cal diriades que é a orixe deste problema?

P.B. : Non sei si todo o mundo estará de acordo comigo, pero eu diría que o que fai a militancia a favor do eúscaro, as familias, os profesores… cada vez é máis escaso. Non hai esa efervescencia que existía. Historicamente, os primeiros alumnos estaban moi comprometidos coa aprendizaxe do eúscaro, e nos euskaltegis víase ese compromiso. Hoxe en día, o tema do eúscaro, tanto no político como no social, quedou un pouco relegado, ou polo menos diría que se foi un pouco máis abaixo nesa clasificación virtual de prioridades; entre outras motivacións ou problemas. Hoxe en día, o eúscaro non está no centro.

P.B. : Os datos que saíron recentemente demóstrano, é dicir, que o coñecemento non é tan bo como o que pensabamos, e si non tes un bo coñecemento, ti falarás noutro idioma, o que máis che resulte cómodo, si non tes un contexto identitario, polo menos. Tal e como demostrou matematicamente o propio Txilardegi, o vasco en xeral adhírese ao eúscaro. Hai persoas que saben eúscaro e non úsano, pero non é xeneralizado. Neses casos sempre digo que deixemos de lado as frases categóricas e vexamos o que realmente está a pasar. E o problema é que temos un problema coas competencias educativas, e o problema é que non temos suficientes espazos para poder falar en eúscaro con tranquilidade.

Moitos acusaron á Educación de ser os responsables do fracaso do modelo D. Credes que si?

P.B. : Temos un problema estrutural na Educación, iso é así. É certo que a Educación trouxo á comunidade vasca unha serie de novos falantes; non hai ningunha dúbida respecto diso. Pero é certo que nos últimos anos están a producirse alarmas vermellas, tanto no modelo D como no modelo B. Creo que temos que ser conscientes de que o eúscaro é unha lingua minorizada, e iso ten que ter o seu reflexo nos proxectos educativos que se desenvolven; nós non podemos pensar que o modelo educativo que se utiliza nun Algorta sexa igual ao que se utiliza en Valladolid, porque no noso caso hai unha lingua minoritaria. Entón, temos que ser consecuentes con iso e o tratamento que lle damos debe ser transversal. Ademais, creo que temos certa sensación de que chegamos á normalidade.

P.B. : Un dos obxectivos do modelo D era a revitalización do eúscaro, para o que os alumnos e alumnas debían conseguir unha axeitada capacitación en eúscaro. Os diagnósticos de avaliación indican que isto non se conseguiu, polo que é evidente que algo fallou. Doutra banda, o uso do eúscaro nas escolas é cada vez máis baixo, tamén no modelo D, polo que é evidente que hai que actualizar aspectos como a metodoloxía, a formación do profesorado, as actitudes lingüísticas do profesorado e dos pais e nais... Poida que sexa un pouco polémico, pero o tema da segregación escolar tamén inflúe. Á fin e ao cabo, si os inmigrantes ou os estudantes de baixo nivel económico quedan illados nunha clase, terán menos posibilidades de falar en eúscaro, o que necesariamente afectará ás súas capacidades lingüísticas. O conflito educativo tamén inflúe no eúscaro, pero é un tema espiñento, e ver a solución non é fácil. Creo que deberiamos tomar todas as solucións que temos por diante, metelas todas no mesmo cóctel e botalas ao gran envite. Ademais, creo que é o momento de facelo, porque si non, estaremos a malgastar forzas e o tempo pasa. Por tanto, creo que é un momento moi importante para facer algo así, con ambición e con ganas.

Por tanto, pensades que nos relaxamos demasiado, que perdemos un pouco esa preocupación pola lingua que tiñamos no pasado?

P.B. : Parece que aquí a responsabilidade é sempre a dos euskaldunes, e eu estou un pouco canso desa afirmación: que en todo momento a responsabilidade da situación do eúscaro recaia nos ombreiros do euskaldun. Eu tento vivir e utilizar o eúscaro, pero moitas veces non me deixan. O que pasa é que no noso pobo aínda hai moitos castellanohablantes monolingües, e eses ponme límites para usar o eúscaro. Por exemplo, moitas veces ocorre que nunha cuadrilla hai un castellanohablante ou alguén que non sabe tan ben o eúscaro, recorremos ao castelán. Por iso, creo que deberiamos facer unha reflexión por detrás. Doutra banda, inclúese a cuestión da competencia, pero para fixarnos nela debemos mirar ao sistema educativo e analizar como podemos influír nela.

P.B. : Si, e ademais, o discurso da imposición tamén inflúe. O modelo D aínda non está totalmente estendido e, a pesar de aprender niso, moitos alumnos non dominan ben o eúscaro, e si non o dominan ben, dificilmente farano; e si fálano con dificultade, non o dominarán. Nese sentido, á vista dos poucos obxectivos e ferramentas que temos, diría que o noso tanque ten unha fuga, e que estamos a perder moita gasolina ou moita enerxía. De face aos próximos anos, o coñecemento dos mozos pode ser o noso estímulo ou o noso impulso, pero sen darlle demasiada importancia aos mozos, non esquezamos que a responsabilidade de manter ben esas baterías de medida é dos adultos e das autoridades. É certo que as preocupacións están aí, pero hai que dicir que están a conseguir moitas cousas, e hai motivos para estar contentos e esperanzados. Moitas veces falamos de problemas, pero creo que tamén temos algo que celebrar e que aplaudir.

Onde cren que pode haber unha clave para dar a volta a esta situación?

P.B. : Por unha banda, entre as funcións que temos está a de incidir nas competencias lingüísticas. Neste sentido, ultimamente estamos a escoitar as voces da nova lei de política educativa. Eu creo que dunha vez por todas debería establecerse un modelo de aprendizaxe xeneralizada que garanta unha axeitada capacitación lingüística de todos os alumnos. Está claro que o sistema de arranque é o modelo D, pero iso non é suficiente. O que quero dicir é que ese modelo debería fortalecerse e baixarse os cocientes. Logo, doutra banda, tamén necesitamos espazos para o uso do eúscaro. A través delas, poderemos falar en eúscaro con total tranquilidade, sen ningún tipo de tensión lingüística. Pero, ademais, haberá que crear outros espazos, sobre todo no tempo libre. Eu estou seguro de que si un cidadán ten a capacidade de euskera axeitada e ten posibilidades de utilizar o eúscaro con normalidade, esa persoa utilizará o eúscaro. Entón, eu creo que as claves están aí.

P.B. : No caso dos axentes educativos e de eúscaro, as reivindicacións estiveron aí, e é certo que parece que nos últimos anos as institucións non fixeron moito movemento ao redor da gravidade da situación observada. Pero, á vista dos últimos contactos e declaracións dos políticos, parece que hai responsabilidade e ganas de revertelo, e no Departamento de Educación tamén entrou xente nova, hai novos cargos, e hai intención de responder a este reto nos próximos anos. Por exemplo, segundo as noticias que tivemos respecto diso, EH Bildu e o PNV chegaron a un acordo para a remodelación do modelo D. Habrá que ver en que queda, pero parece que algo está a cambiar, e si é polo ben do eúscaro e do modelo D, perfecto. Son optimista porque vexo que hai cousas que están a cambiar e que, ademais de que a xente está preocupada, que está a funcionar, que está a entrar, que está a tocar botóns diferentes e que está a activar á xente de ao redor. Isto paréceme esperanzador. Ademais, traballar pola revitalización do eúscaro e ser pesimista non é unha contradición, pero como dicía Kike Amunarriz: -Polo mesmo prezo, prefiro ser esperanzado.