Non cheirar
- O nariz di a verdade. É difícil enganar o nariz. Non se pode evitar o olfacto. O apaixonante, apaixonante, apaixonante estudo do camiño da conexión nasal ao ao cerebro é para moitos investigadores. Si a ponte entre o cheiro e a memoria non é o máis rápido, si un dos máis rápidos. Un cheiro que nos é coñecido fai nalgunha nai o percorrido das neuronas entre os andeis do arquivo da memoria, a toda velocidade, e lévanos á vista o fenómeno, a situación ou o fenómeno asociado a ese cheiro. Que o cheiro sexa coñecido, que se sentiu algunha vez, ten que ser algo diferente. E cada vez que o olfateemos, renovarase o acontecemento. Quizá non prestamos especial atención ao cheiro cando ocorreu o suceso, pero alí gardouse, nun niño determinado de neuronas.
Sabemos que as plantas escoitan, se non imos ao que fixemos un par de LUZ antes co guisante (Pisum sativum). Non sei si teñen olfacto, pero si que perturban o noso olfacto, cantos cheiros estenden as plantas, desde a pel, a madeira, a folla, a flor, o froito… Algúns gustan, outros retraen. Non todos temos o mesmo gusto, a vostede non me gusta, e viceversa. Pero a planta sempre produce o mesmo cheiro.
Dicía que o cheiro era familiar para renovar as faíscas da nosa primeira vida. Tamén hai que coñecer que plantas producen este cheiro, para sementar ou plantar, para conseguilo desecado, para todo. E aí temos unha boa salsa cilíndrica para os vascos. Nun e outro nome para designar dous ou máis plantas, e unha planta cunha chea de nomes…
Ten un cheiro sorprendente (Anethum graveolens). Aneta, anado, anedo, anero, meillu, migelo, molu, mierlu, anis-belar, ten moitos nomes que dicir. Outra planta leva o mesmo nome de “ezamihilu”, o propio hinojo (Foeniculum vulgare). Tamén o chamamos verbena, crista, milu, muhuilu, milu-belar, puhuilu, fraco, anis-belar e xarpot polo menos. Teñen formas moi similares, floración, etc., e de aí a confusión e a escuridade, que logo se recolle no nomenclátor, nos dicionarios, etc. Ambos son aromáticos: o hinojo cheira a anís e o fogonero, pola contra, ten un cheiro pesado e pouco doce. Esta é a maneira de aclarar a mestura, pero ten os pituitales ben? Ten vostede trazas de olfacto? Parece que os nosos falantes non. Utilízanse sobre todo en cociña, pero non é o mesmo engadir unha sopa que outra, e aí si, os cociñeiros distínguenos perfectamente; que o olfacto sexa o axeitado e saciar todos os sentidos dos comensais, incluso os dos milagres, é a base do negocio do restaurante.
Temos que aclarar a salsa de nomes. Estiércol común, anisado común, miellu, milu... que emulsión de nomes! E anís (Pimpinella anisum), auténtica anis-belar, sen entrar na receita de hoxe. Ante este panorama, o hinojo chora: á emanación das súas feridas chámaselle milu-lerde ou milu-chorar.
Para aclarar esta confusión de nomes haberá que ter forza. Anisa axeitada para iso. Anisa é unha bebida viva e tamén unha planta; o sacerdote de Bidangoztarra Pedro Prudenzio Hualde Maio (1823-1879) chama ao anís “Sonto-Belarra”: o sonto é completar, curar e fortalecer.
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.