A auga é un dereito humano que a ONU recoñeceu en 2010. É un recurso esencial para a vida e a dignidade das persoas. Moitas multinacionais tentaron controlar este recurso porque lles garante grandes beneficios e ninguén pode vivir sen auga. Na subministración de auga non hai competencia – o servizo préstao unha única empresa en cada municipio–, hai un cliente cativo – porque ninguén pode darse de baixa do servizo de auga– e a xestión privada libérase do control da cidadanía. Por iso non se pode aceptar en materia de dereitos humanos, a pesar de que a auga empezou a cotizar en bolsa. Pero a auga e os seus ecosistemas, como todos os bens e recursos da natureza, forman parte do patrimonio natural da colectividade e os gobernos deben garantir que non se fagan negocios privados cos bens comúns.

Augas subcontratadas Bilbao-Bizkaia

Na concentración do PNV en torno ao Consorcio de Augas Bilbao Bizkaia (BBUP), ademais do control político polo monopolio da auga, hai outra perversión: ver o servizo de auga como negocio. Aínda que Bilbao-Bizkaia é público en papel, o certo é que no seu modelo de xestión réxese polos mesmos criterios que as empresas privadas. De feito, aínda que a titularidade en canto á forma é pública, na práctica reforzouse un modelo que pasou da xestión directa do diñeiro público ás mans privadas co paso dos anos, non só para a construción de novas infraestruturas, senón tamén para a xestión do servizo a través de subcontrataciones, o convenio entre a Deputación e o BBUP para os anos 2008-2016, que ascendía a 316 millóns. O nivel de subcontratación e externalización dos servizos é moi alto. Deste xeito, as empresas privadas, mesmo na subcontratación, quedan cos petos con contratos millonarios concedidos polo Consorcio Bilbao-Bizkaia. Multinacionais e grandes empresas son subcontratadas como Iberdrola, Acciona ou Aqualia, Suez… Son os que levan máis do 60% do diñeiro público que se paga nas facturas da auga. Na perversión desta privatización encuberta son os traballadores das subcontratas os que pagan na precarización das súas condicións laborais.

O Consorcio de Augas Bilbao-Bizkaia está cada vez máis afastado do local e a súa estrutura afástase moito da escala municipal e comarcal. Alí, as decisións e a xestión diaria tómanse en órganos de baixa representación e sen participación mínima, e en canto á transparencia, cada vez é máis opaca. Tamén se tomaron aquí e fose decisións que provocaron un prexuízo económico, como os investimentos en Arxentina e Uruguai, que están totalmente fóra dos obxectivos do Consorcio e que son operacións mercantilistas non lóxicas e inxustificables, e moito menos coa auga que é un ben básico. O monopolio do BBUP tamén supón algo impensable en Europa, xa que o Directiva Marco da auga indica que as competencias de xestión da auga deben ser transferidas ás confederacións hidrográficas. É dicir, que as concas son unidades de xestión. Pero o modelo do Gran Bilbao non vai máis aló da Directiva Europea e prefire controlalo todo nun monopolio a nivel de Bizkaia. O cambio que levou a cabo o PNV nos estatutos do Consorcio de Augas na última comarca, en Busturialdea, foi un golpe de estado, cortando o camiño á decisión democrática da cidadanía e considerando que a integración de todos os municipios á vez era suficiente cunha maioría simple no canto dunha maioría cualificada.

É necesario promover novas formas de control social e democracia participativa para garantir a transparencia e a participación efectiva e proactiva da cidadanía, tal e como estableceu a Convención de Aarhus. Así, a Directiva 2003/35/CE, de 26 de maio de 2003, transpuso á normativa europea a Convención Europea e a Lei 27/2006, de 18 de xullo, pola que se regulan os “Dereitos de acceso á información, de participación pública e de acceso á xustiza” á normativa española. Neste sentido, nos últimos cinco anos o concepto de democracia hídrica foi asumido por moitas organizacións sociais, sobre todo en Europa, preocupadas polo crecente protagonismo das grandes corporacións na xestión dos servizos de auga.

Servizos públicos municipais de auga

E si o servizo de auga fóra realmente público e municipal, onde cada Concello decidiría como beneficiar á cidadanía e non ás grandes multinacionais? Servizo con recursos propios non subcontratados a empresas privadas, sendo os seus traballadores da Entidade Pública e con empregos dignos e de calidade. Un servizo respectuoso co medio ambiente, optimizando os recursos naturais e sen buscar rendibilidade económica. Un modelo que garanta a participación cidadá e a transparencia na xestión. Un modelo democrático a escala cidadá. Neste modelo, a auga non sería un xogo de poder e diñeiro, senón un servizo público que blinde o dereito humano. Entón, por que non apostar todos polo Consorcio de Augas de Busturialdea?

A Reserva da Biosfera de Urdaibai nace co obxectivo de converterse nun laboratorio de experiencias de desenvolvemento sostible para exportar devanditas experiencias a outros ámbitos. De momento non se exportou nin creado nada. No cume de Johannesburgo acordáronse cinco elementos para medir a sustentabilidade a garantir: a auga, a alimentación, a enerxía, a saúde e a biodiversidade. Unha nova organización da política da auga que tome a conca hidrográfica como unidade básica para afrontar os retos do futuro desde unha perspectiva holística. Entre estes retos destacan o compromiso co cambio climático, a mellora da calidade e o saneamento da auga, a minimización das perdas de auga ou a redución dos riscos de inundación, a relación entre a auga e a enerxía, o deseño e modelo de infraestruturas, a participación social, etc.

O Consorcio de Augas de Busturialdea ten aspectos que resolver, pero non son irreversibles. Entre outras cousas, a falta de auga na tempada estival obriga a renovar o conduto de Oiz, para o que a Deputación de Bizkaia xa tiña un proxecto por valor de 8 millóns de euros, cando Iosu Madariaga era deputado. Non hai escusa para que a Deputación Foral non realice este investimento. Apostamos por un modelo de xestión no que a entidade pública xestora dea a coñecer as súas actuacións e decisións, tanto aos poderes públicos dependentes como á cidadanía. Ademais, é fundamental facilitar a implicación de todos os usuarios e axentes sociais vinculados ao ciclo urbano da auga nos procesos de planificación, promovendo os consensos necesarios para avanzar sobre principios comúns. Esiximos un modelo de xestión pública da auga, sen ánimo de lucro, que desde o punto de vista socioecológico respecte os dereitos da cidadanía como servizo de interese xeral e que conjugue coa xeración soberana enerxética local.

*Iratxe Arriola é Alcaldesa de Ea e membro da Xunta de Bizkaia en representación de EH Bildu