Un escándalo mediático ha sacudido as vacacións desta semana Santa, con motivo do último ciclo de violencia que vivimos en Euskal Herria. En consecuencia, lamentablemente tiveron que abandonar unha das máis importantes iniciativas de investigación e memoria recentes. Os intereses electoralistas han volto a imporse sobre a sociedade e a investigación.

Neste tipo de cuestións conflitivas, o debate non só se dá en termos historiográficos, senón que ten moitas arestas. As asociacións de memoria dun lado e outro buscan o recoñecemento e a xustiza, os partidos políticos e as institucións públicas teñen os seus propios intereses, e ademais hai reflexións éticas sobre a violencia.

Que é o que deberiamos facer os historiadores ante este turbulento ambiente? Estamos nun porto difícil. Por unha banda, en pleno debate no que predominan as paixóns e os intereses persoais, deberiamos tratar de achegar rigor científico, sen esquecer que as contradicións sociais cruzan tamén a autoridade da academia obxectiva. Por outra banda, non deberiamos limitarnos a facer unha mera crónica de feitos pasados. A estes feitos hai que darlles unha explicación e interpretación, facerlles preguntas sobre eles, para analizar as súas causas e a súa orixe. Por certo, o debate historiográfico máis serio e case único que existiu até agora é o que Emilio Majuelo e Antonio Rivera tiveron na revista catalá Segle XXI.

Neste caso querería reivindicar o bo facer da Sociedade de Ciencias Aranzadi. Nestas investigacións estaban a utilizarse metodoloxías e categorías de uso internacional. Ademais, nun principio todos os concelleiros destes municipios estaban a apoiar o proceso. A denuncia de Goien frustrou o proceso. Tamén destacaría que estas webs non eran máis que un punto de partida, unha aproximación ao que sucedeu en cada un deses municipios, que non facía ningunha interpretación histórica. As interpretacións, os actos de recoñecemento ou as iniciativas de xustiza ían vir máis tarde, nun seguinte paso.

O equipo de Aranzadi é acusado de cousas moi graves. Entre elas, a equiparación de vítimas e verdugos e a xustificación do terrorismo. Con todo, se xulgaremos co mesmo medidor o traballo doutros grupos de investigación e profesionais, poderiamos dicir que xustifican tanto o franquismo como a violencia estatal. A diferenza está na impunidade e na protección das institucións públicas, uns favores e outra leña.

Queren establecer o único relato sobre a violencia que viviu Euskal Herria. Pero andan en balde, porque é imposible, porque os relatos ou narracións do futuro serán tan diversos como a propia sociedade.