Vinte cabezas volverán na sala Carlos Santamaría de Donostia-San Sebastián, a maioría das cabezas que xa se tornaron canas. Pero iso non foi motivo suficiente para desanimar aos relatores. Todo o contrario. A moitos lles tivo que lembrar unha e outra vez que se lles acabou a quenda de falar, porque se esqueceron da hora pola emoción e seguiron contando as realidades dos seus países.

O primeiro en tomar a palabra foi o avogado e politólogo arxentino Rodrigo Gómez Tortosa, que realizou unha análise exhaustiva. Centrouse na defensa dos Dereitos Humanos e debuxou un contexto global en Latinoamérica, dando unha base aos seus futuros interlocutores. Organizou a súa intervención ao redor dos desaparecidos forzados por parte dos Estados, xa que na segunda metade do século XX este fenómeno estaba amplamente estendido en todas as ditaduras de América.

En calquera caso, o avogado arxentino ha querido subliñar o papel das vítimas e o seu papel na causa. Segundo Gómez Tortosa, as vítimas da violencia de Estado teñen unha presión que non teñen outras; saber que o Estado oculta algo en lugar de sentirse apoiado polo Estado, é unha forma de presión para as vítimas. Por iso, subliñou que as comisións de paz e de procura da verdade necesitan a axuda do Estado.

Masacres de América

Tras o arxentino, presentáronse tres casos similares: O Salvador, Guatemala e Colombia. O tres viviron a Guerra Civil na que se viron involucrados os guerrilleiros, e no tres houbo grandes masacres contra a poboación civil. O caso dO Salvador foi rechamante, tal e como relatou a activista feminista e política local Gloria Guzmán Orellana, o 95% dos asasinatos da época da guerra (1980-1992) foron cometidos polo exército e só o 5% por guerrilla. Cabe destacar que no alzamento dos campesiños de 1932 o Exército matou a 30.000 persoas, destruíndo case todos os indíxenas do país.

O caso de Guatemala tamén é parecido, como contou Gustavo Meoño Brenner, ex guerrilleiro e unha das principais figuras do proceso de paz. O seu discurso centrouse na impunidade do Exército tras estas masacres, xa que, salvo os definidos como crimes contra a humanidade, os militares conseguiron a amnistía por todos os demais crimes. Subliñou que aínda se manteñen nos altos cargos do país, onde a impunidade está a todos os niveis.

Desde Colombia, Maritze Trigos Torres foi a defensora dos Dereitos Humanos. Sobre unha zona do país, a conferencia centrouse en Trujillo. Os membros das cooperativas agrícolas locais eran secuestrados e torturados polos policías até o punto de deixar os cadáveres desfigurados.

Caso descoñecido de Casamance

Estes casos en América son, en parte, coñecidos no País Vasco. A de Casamance é totalmente descoñecida, e na súa intervención púidose comprobar que a sala se encheu de curiosidade cando tomou a palabra Ndeye Marie Sagna, avogado e activista do grupo de Dereitos Humanos Le Caer e Kabonketoor.

Casamance forma parte do Estado senegalés, pero Gambia sepárao case na súa totalidade do territorio senegalés. Alí hai un gran movemento independentista e desde 1982 as forzas do Senegal e o movemento das forzas democráticas do MFDC Casamance (Mouvement deas forces démocratiques de Casamance) están en conflito. Ao principio do conflito estaba prohibido falar diso, xa que aos ollos do Estado as forzas subversivas eran favorables á independencia, e as asembleas de tres persoas tamén estaban prohibidas.

Foron as mulleres as que se enfrontaron a isto. Eles eran os maiores perdedores, xa que en todas as familias había alguén que participaba na guerra e viran morrer aos seus fillos. Así, comezaron a organizarse reunións para que as mulleres puidesen compartir os seus sentimentos. Comezaron as manifestacións, nas que se reunían máis de 1.500 mulleres.

Tamén se crearon radios comunitarias para que os cidadáns falasen sobre o conflito e convocáronse asembleas para que todo o que quixese puidese participar. Finalmente, o Estado de Senegal aceptou o diálogo, pero as mulleres fixérono sen que se lles recoñecese o papel que desempeñaron. Ademais, explicou que está disposto a debater sobre calquera cuestión que non sexa a independencia, pero non a independencia. Por tanto, o conflito continúa.

Memoria: desde abaixo, crítica e subversiva

Todos eles coincidiron en que se lles debe recoñecemento e verdade ás vítimas. Explicaron os procesos de memoria dos seus países: xuízos contra o exército, monumentos ás vítimas, para manter a súa memoria.

Ao comezo do acto, a moderadora Teresa Toda mencionou a importancia da memoria. Compárao coa telaraña, que é fráxil e fráxil á vez, invisible, pero sempre presente. Compararon estes procesos coa situación do noso pobo, e de face á nosa estableceron dous obxectivos: o recoñecemento, a verdade e a reparación de todo tipo de vítimas; e a reparación da situación dos presos ou exiliados políticos.

A xornada finalizou coa proclamación de Maritze Trigos Torres como un dos máximos expoñentes da mesma. A conferencia terminou con "resistir, resistir e nunca desistir", e conseguiu pór a toda a sala á altura das súas palabras.