Un pub en Inglaterra. Todas as tardes hai un ambiente tranquilo, algúns clientes sentados nas mesas, outros na barra, o camareiro éncheos a medida que se baleiran as pintas de cervexa. É un bo tipo, pode falar con el todo o que queira. Ten a televisión acesa, sempre a mesma cadea privada. Na sobremesa lánzanse catro series unha tras outra. Tras eles, comeza o informativo, no que o tabernero, sistematicamente, apaga a televisión.

Cada vez máis xente pasa polas noticias. Esta é a conclusión do informe Dixital News Report deste ano, que se basea en máis de 93.000 entrevistas realizadas en 46 países. Miles de persoas responderon que consomen noticias sobre todo nas redes sociais, que o formato de vídeo é o principal reclamo e que moitas delas evitan expresamente noticias. Os motivos: que os medios de comunicación parécenlles “aburridos” ou que as informacións lles producen “ansiedade” e “impotencia”. Moita xente tamén advertiu das dificultades que teñen as plataformas para saber si as informacións son verdadeiras ou falsas.

“Parece que informar converteuse en mostrar unha historia en marcha ou, directamente, en facerlles partícipes do acontecemento”, escribiu Ignacio Ramonet, ex director de Le Monde Diplomatique, xunto a Noam Chomsky... 1995. Pero non é o mesmo ver que entender. Aínda que nós vexamos o sol dando voltas ao noso ao redor, é a Terra a que se move á súa ao redor, segundo demostrou Galileo. Estar informado non é tanto ver a última foto que se difundiu por Whatsapp como escoitar o rumor. Entre todas as ilusións, a máis perigosa é a de pensar que existe unha soa realidade. Iso é o que deduciu o filósofo e psicólogo Paul Watzlawick, que traballou na teoría da comunicación humana. A cuestión é que, moitas veces, os medos e percepcións que se obteñen a través destes camiños ir materializando aos poucos, até convertelos en realidade e nun problema tanxible, como se está vendo ultimamente nos nosos barrios coa extrema dereita e o racismo. Ao mesmo tempo, o consumo de vídeos de 30 segundos filtrados por algoritmos opacos alimenta a quimera do que pode estar informado sen esforzo. Iso é unha falacia. Vivir informado sempre require esforzo, pero tamén moito premio: “Conseguir o dereito a participar de forma intelixente na vida democrática”, segundo Ramonet.

“No medio do tumulto que os grandes medios de comunicación crean e manexan coa súa axenda… hai que dar algo diferente aos que queren algo diferente”, dicía o noso compañeiro Pello Zubiria nunha entrevista realizada hai uns meses en ARGIA. Nas súas palabras, a cidadanía necesita xornalistas para coñecer as alternativas que están en marcha no mundo e para entender o que está a suceder na nosa contorna. Para iso hai que dar as claves: Quen fixo que? Como? Onde? Por que? En que contexto? Cales son as causas? E as consecuencias? O xornalista debe responder a estas preguntas con honestidade. Con respecto á cidadanía.

Con todo, a partir da análise destas preguntas, demóstrase que os medios de comunicación non somos unha organización neutral, por suposto. Cada un ten a súa ideoloxía e intereses. E, sobre todo, os propietarios.O propio informe Dixital News Report foi elaborado polo Instituto Reuters, co apoio de numerosas institucións como Google –ou a Universidade de Navarra!–. Pero vexamos que é Reuters: a terceira axencia de noticias máis grande do mundo, con 2.500 xornalistas e 600 fotoperiodistas, foi comprada en 2008 por unha das 25 persoas máis ricas do mundo. Por tanto, a pregunta é: cando nos din que o panorama mediático que axudaron a crear non interesa á xente, onde queren chegar? Que están a preparar para manter os seus privilexios?Seica o intento de lexitimarse como mensaxeiro da verdade ante as fake news? Os Reuters e os demais, os que mentiron como o que tiña a sede central de Hamás debaixo do maior hospital de Gaza, e todos os que nunca pediron perdón por asasinar por centos de persoas.

A escena do servidor que apaga a televisión de principio de artigo foi descrita no prólogo do cómic V for Vendetta polo guionista alan Moore en 1998. Un día, con todo, preguntoulle por que lle quitaba as noticias, e a tabernera respondeu que non o sabía, que o facía sen máis. Termina o seu artigo cun berro silencioso: “Este cómic é para aqueles que non apagan os informativos”.

Desde entón, 25 anos non pasaron por nada, e nós non imos dicir que non entendamos o que poden estar saturados de informativos. A sobreinformación e a desinformación van da man. Con todo, atrevémonos a dicir, en contra do que di o citado informe, que a maioría da xente non se cansou das noticias en si mesma –sería como dicir que a xente se cansou da música–, que son capaces de distinguir as noticias e o lixo que achegan á súa vida. A credibilidade que vive o poder mediático na última década non é máis que un indicador máis da crise. E visto isto, as respostas da xente teñen tamén sentido: como non vai pasar a xente ou sentirse impotencia se os medios occidentais han vendido a morte de 270 palestinos en Israel ao liberar a catro reféns? Como non van xerar ansiedade cando se observa que a guerra nuclear está a romperse de forma irresponsable ou que queren cubrir a emerxencia climática cunha capa de greenwashing? Como non vai dicir a xente que os medios son aburridos, que o aumento do salario mínimo é un gasto inaceptable e que o diñeiro que se dá aos amigos sempre é un investimento? Como non se enfadará a xente cos medios de comunicación se nos aniversarios da masacre da Praza Ra de Bangladesh sempre se oculta que as multinacionais Inditex, O Corte Inglés, Mango, Alcampo, Primark, Wal-Mart, GAP ou Benetton tiveron responsabilidade na morte desas 1.127 persoas?

Non, non é unha falta de interese. O que pasa é que á xente non lle gusta que se lle tache de parvo. E aí, o xornalismo independente ten unha boa oportunidade para demostrar que ten algo diferente que ofrecer á cidadanía.

Publicamos este editorial para abrir a revista especial de ARGIA 2024 108 páxinas. A xente recibirá a LUZ en papel ou en PDF, segundo a súa elección. Se aínda non deches o paso, fai ARGIA e enviarémoscho con moito pracer! O resto podedes comprar na Feira.