Cando e como creastes a plataforma?

J. Lazkano: Nos pobos próximos ao vertedoiro, pouco despois do sinistro, os primeiros botes foron independentes. Convocáronse reunións abertas nos pobos e o 10 de febreiro organizáronse manifestacións en Eibar, Ermua e Zaldibar. Aí démonos conta de que era importante empezar a coordinar os pobos. Máis tarde, organizamos conxuntamente a manifestación do día 15 e, a partir de aí, creamos a coordinación de todas as plataformas dos pobos.

De onde fostes?

J. Bergara: Xente de Zaldibar, Elgeta, Mallabia, Markina-Xemein, Ermua e Eibar. Ademais, tamén hai movemento en Zalla, xa que a familia de Joaquín é de alí.

Tivemos a oportunidade de ver a lista de reivindicacións de once puntos que estades a traballar pobo a pobo –e por tanto, non está pecha–. Para empezar, piden que se atopen canto antes Alberto Sololuze e Joaquín Beltrán, expresando o seu apoio aos familiares e interpelando ás institucións públicas. Tedes algún tipo de relación cos vosos familiares?

J. Bergara: Unha familiar forma parte da plataforma e é el quen realiza o contacto coas familias. Pola nosa banda, estamos a presionar ás institucións para que sigan con rigor as procuras, porque non sabemos o que están a facer. Pedimos que se destine a iso o maior número de recursos posibles.

Estes familiares, sobre todo os de Beltrán, mostráronse moi enfadados co Goberno Vasco. Como ven vostedes aos dirixentes políticos?

J. Bergara: Vemos que, por hixiene democrática, aquí necesítanse dimisións, responsabilidades, e, en lugar diso, o Goberno adoptou unha actitude representativa da normalidade. Estiveron improvisando de forma equivocada, desde o principio quixeron ocultar o tema e hoxe en día as explicacións son moi xustas.

Estamos ante unha crise 2.0. A batalla comunicativa está a ser forte.

J. Lazkano: Vémoslles obsesionados coas redes sociais, que critican moito Twitter, pero logo eles están a dar respostas desde aí. É unha vergoña.

J. Bergara: O relato que creou o Goberno Vasco é que para non ser alarmistas, van solucionar o problema. O que quixese crelo, atoparía nesas palabras unha asa. Con todo, nos nosos pobos, á marxe dos medios de comunicación, non se ve esa batalla dialéctica, xa que a xente sentiu a contaminación no seu propio corpo. Os pais estiveron preocupados por si os nenos poden xogar tranquilamente no parque, si as mulleres embarazadas teñen que ir da cidade, si pódese facer deporte con tranquilidade... Como exemplo, no camiño de 5 quilómetros ao pantano había moita xente que antes camiñaba, agora non vai ninguén.

J. Lazkano: Os temas foron tocados pola cidadanía, foi moi evidente. Enxalzan a súa xestión, pero todos sentimos o que pasou. E non é nada normal. Din que non sexan alarmistas, pero se esa alarma está na rúa. E xurdiu das súas propias mentiras. Os datos demostran que todo está ben e que á semana todo foi en contra. Hai moita desconfianza cara a estes políticos.

Tedes peticións concretas relacionadas co vertedoiro: preguntades que sucedeu durante estes anos, por que non sancionaron as irregularidades; queredes saber con precisión o que hai hoxe en día e pedides que se garanta a participación cidadá no proceso de decidir que facer co lixo que se caeu.

J. Lazkano: A falta de confianza é tan grande que din que non creemos nela. Din que o único residuo tóxico que hai no vertedoiro é o amianto, pero os testemuños dos transportistas pono en dúbida. Pedimos que se realice unha caracterización dos residuos para ver que hai aí e como se debe xestionar. Queremos que esta análise non sexa realizado só polas institucións, senón que sexa compartido cos axentes sociais e sindicais, e queremos a participación da cidadanía na solución. Con todo, habemos visto que xa comezaron a expropiar os terreos. Non necesitan plans ambientais, e por esa emerxencia non cumpren os protocolos. Compórtanse coma se declararían o estado de excepción, superando todas as leis e por "interese colectivo", segundo as súas propias palabras. Pero pasou un mes.

J. Bergara: Damos importancia ao vertedoiro porque moi pouca xente sabía que existía, aínda que o camión seguise subindo e baixando. Este vertedoiro abriuse sen ningún tipo de interrogatorio e información. Botaban unha chea de sustancias que poderían prexudicar a saúde da poboación que habitamos na zona, e non sabiamos nada. Pedimos un proceso cidadán para reivindicar que a decisión en materia de saúde pública debe ser democrática. No xogo están en xogo as vidas de 50.000 persoas. Ademais, ao silencio do Goberno sumouse o dos Concellos de Eibar, Ermua e Zaldibar. Todas elas son xestionadas por dous partes iguais. Acudiranse como acusación particular, pero eles tamén teñen a responsabilidade directa na forma en que se xestionou e na falta de control da mesma.

Piden que se realicen medicións de forma sistemática e que a información sexa transparente. O Goberno Vasco, en cambio, di que os datos son transparentes.

J. Lazkano: Si non sabemos o que hai no vertedoiro, preocúpanos a saúde. Non sabemos que sairá de alí, por exemplo, calquera gas. Eles tamén recoñecen que se poden repetir incendios, porque aí hai metano e pode inflamarse. Non transmiten certidumbre porque falan de hipótese. O tanque de recollida de lixiviados que hai na parte baixa do vertedoiro suponse que non está roto, pero non o din con seguridade. Si queres tranquilizar á xente, tes que demostralo. Non podes falar de hipótese e dicir á xente que se tranquilice.

J. Bergara: Pedimos que se faga por unha axencia de investigación independente porque a axencia CSIC que analizou as dioxinas non ten a homologación europea para facelo. A través dos emoticonos infórmannos da calidade do aire, sen dar todos os datos precisos. Din que actualmente non hai dioxinas nin furanos e que a calidade do aire é boa, pero non din exactamente cales son os resultados das analíticas. Iso provoca medo, porque a xente non é parva. Si queren gañar credibilidade, deberían financiar a investigación dunha axencia independente, ser unha axencia acordada por axentes sociais, sindicais e institucionais e desde aí realizar todas as medicións.

Cando dicimos unha axencia independente, parece difícil que as institucións públicas financien estudos que poñan en cuestión as súas propias investigacións. O Movemento Contra a Incineradora, por exemplo, financiou a medición independente de contaminación da zona de Zubieta.

J. Lazkano: Aí está a cuestión, si hai unha investigación que vaia en contra dos seus datos ou si os resultados son os mesmos. En Elgeta informouse de que se realizaron revisións de aire, pero ninguén sabe cando, nin onde, nin quen tomou as mostras.

J. Bergara: É curioso, utilizan o argumento da ciencia para tranquilizar aos cidadáns, e cando lles pide ciencia, teñen medo de mostrar todos os datos ou pedir a outra axencia que os investigue. Aí xorde a pregunta principal. Ademais, cando acudiron técnicos do Goberno Vasco aos pobos, deron explicacións moi tecnicistas, en lugar de centrar a mensaxe na vida cotiá do público en xeral, baseándose nos datos e o marco dos seus informes. Por exemplo, cando viñeron a Eibar e a Ermua, a xente preguntaba si estamos a respirar fibras de amianto ou como vai afectar isto á saúde. Os técnicos escapábanse continuamente ás preguntas e non respondían ás mesmas, utilizando tecnicismos escuros e barrocos.

Expuxeron vostedes financiar a investigación independente?

J. Lazkano: Haberá que pensalo, pero estamos a empezar. Os recursos económicos están limitados.

Na fase de responsabilidades, piden a dimisión do conselleiro de Medio Ambiente, Iñaki Arriola. Por que?

J. Bergara: A figura de Arriola ten unha carga simbólica nesta conta. Foi alcalde de Eibar durante 15-16 anos. O seu Conselleiro de Medio Ambiente é o período no que máis diñeiro facturou o vertedoiro. É o xefe político da rede clientelar que posibilitou todo isto. O Goberno Vasco tamén ten que asumir responsabilidades, e cremos que Arriola non pode seguir no cargo público. Si pedimos máis dimisións, a petición perdería forza e por iso enfocarémola sobre ela.

“Demandan unha xestión correcta, pública e racional dos residuos, un replanteamiento profundo e amplo do modelo actual”. Seredes conscientes de que no seu día se puxeron en marcha propostas para reciclar máis e que o boicot que sufriron foi moi grande. Están, pois, dispostos a entrar neste tema?

J. Lazkano: Nós como plataforma non imos entrar nun debate sobre un modelo concreto, senón que imos pór encima da mesa que hai que aumentar as taxas de separación. Moi sinxelo ademais. Os sistemas de xestión de residuos deben reformularse, deben ser acordados, reducir os residuos xerados, traballar na reutilización e tomar decisións para reciclar os residuos que se xeran, tanto por parte dos concellos como da cidadanía. En moitas localidades de Gipuzkoa demostrouse que é posible, non morremos, seguimos cunhas taxas de separación do 70%, e outros pobos tamén teñen que ir a iso. Máis que falar de sistemas concretos, queremos falar dos resultados das recollidas. Ademais, pídesenos á cidadanía que actúe con responsabilidade, e nós respondemos que as institucións tamén teñen que actuar con responsabilidade nos controis.

J. Bergara: Como somos unha plataforma plural, o noso obxectivo é chegar a un consenso o máis amplo posible e facer un replanteamiento profundo do modelo actual. Nós queremos abrir o debate. O lixo caéusenos encima por este modelo capitalista. Neste sentido, non podemos deixar o lixo en mans privadas, non pode ser un espazo para facer negocio. Recordo como no seu día o PNV encheu as xanelas de Bergara con bolsas de lixo, e agora pór a natureza en contra. Para eles é un tema moi incómodo e failles moito dano.

O 12 de marzo convocouse un paro en Eibar, Ermua, Zaldibar, Elgeta e Mallabia de 12:00 a 15:00 horas. Por que?

J. Lazkano: Porque é outra maneira de loitar e mostrar enfado. Levamos a cabo diferentes actividades e cremos que é o momento de dicir “xa está”. Levamos un mes así e non se adiantou moito. Queremos contrastar as nosas reivindicacións coa cidadanía e levalas a cabo.

J. Bergara: Habemos visto que este suceso vai aos poucos ao minuto 40 dos informativos e fixemos un chamamento para que se interrompa esa normalidade, para que digan que aínda non se aclarou nada e para que se tense a situación. Queremos dar un salto máis nas mobilizacións. Pola mañá faremos mobilizacións e pola tarde faremos unha manifestación pola rotonda que une Eibar-Ermua. Chamamos a todas as persoas que están a reformular a xestión dos residuos noutros pobos e cidades de Euskal Herria a que organicen concentracións. Contamos ademais co apoio dos sindicatos ELA, LAB, CCOO, Steilas e ESK.

Mirando cara adiante, estades fortes para unha longa batalla?

J. Lazkano: Gustaríanos que todo se resolvese de inmediato, pero iso significa que se resolveu, que atoparon traballadores, que asumiron responsabilidades, que se abriron procesos de participación coa cidadanía... Non cremos que se vaian a producir a curto prazo. Unha vez establecidos os obxectivos, traballaremos até o final para conseguilos.

J. Bergara: Parece que van querer alargar a conta pola vía xudicial durante cinco ou seis anos, polo que queremos estar presentes nela. Axuntar o maior número posible de axentes e participar todos neste proceso cunha estratexia común. Ademais, debemos pensar en como manter vivo o tema para que non sexa unha cuestión de enfado. Logo vén a campaña electoral, daquela o novo goberno... é prioritario expresar a gravidade, e de face ao futuro estaremos de acordo coas forzas das plataformas locais. Agora, por exemplo, sacamos bandeirolas nos pobos colocándoas nas xanelas para ver que aquí non hai normalidade.