En Hegoalde tamén se publicaron libros de moitos autores sobre este tema: Josu Naberan, 20 libros de Javier Goitia (ADN e dicionarios etimolóxicos sectoriais), outros 20 libros de Felix Zubiaga, a resurrección de Kapanaga, Antonio Mendizabal, Jose Mari Ugalde, Jesus Zugatzaga, Jon Goitia en internet, Miguel Garai, Jon Nikolas, Mikel Urkola nas editoriais… Todos eles demostráronnos que temos máis oportunidades que nunca para profundar neste tema.

Aos poucos chegan novos aires ao labor da orixe do eúscaro. Hai moitos factores que o impulsaron, como a facilidade de comunicación a través de Internet, a existencia de novas ferramentas moi boas para investigar a toponimia, o aumento de investigadores neste tema e Iruña-Veleia.

Este último tema, por exemplo, supuxo un fito no estudo da orixe do eúscaro, xa que non se quixo dar opción á arqueometría de datación de grafitos. Por que? Pois porque na filoloxía vasca que se ensinou até agora, dise que hai moitas lagoas. Se había algunha dúbida sobre si os grafitos eran verdadeiros ou non, bastaría datalos. Con todo, para evitar que se producise nada semellante, a escavadora foi escavada en tres ocasións e agora, Eliseo Gil e Oskar Escribano están dispostos a entrar en prisión. A filoloxía, a historia e a arqueoloxía oficiais vascas, sen datación nin proba científica, vai encarcerar a dúas persoas inocentes? Até onde chegamos?

Iruña-Veleia ensinounos que a investigación sobre a orixe do eúscaro débese levar por outras vías. Así, unha vez máis, volvemos a mirar cara atrás e vemos que hai que coñecer os traballos que até agora traballaron na investigación do eúscaro.

Por erro, é hora de coñecer os traballos de Larramendi, Hervas, Humboldt e un total de 21 investigadores. De feito, tendo en conta os recursos e a época de cada un, e despois de quitar os que se deben descartar, démonos conta de que fixeron interesantes achegas á nosa lingua.

Grazas a Etxabe e Poza, descubrimos que na península ibérica hai moitos topónimos vascos: Uria, Iria, Urbi, Aduna… e algúns eran moi coñecidos: Granada=Iliberri, Guadalaxara=Arriaka… Larramendi fixo a primeira reivindicación de Euskal Herria como suxeito político; analizou a historia, os foros, a cultura…; sacounos da destrución das ferrerías ou fogóns de áncora de Hernani e fundou a primeira cooperativa, facendo responsable á súa sobriña. E, por suposto, o traballo máis importante da súa vida foi o eúscaro, que actualizou ao seu tempo coa gramática e o triplo vocabulario, o que supuxo unha gran inflexión na perda do eúscaro. Desgraciadamente, como apologista, purista e neologista, moitos rexeitan as súas achegas, pero Xabier Kintana, en proporción, introduciu máis neoloxismos no “Dicionario Moderno”, así como Euskalterm na adaptación dos dicionarios á terminología actual.

Doutra banda, Lorenzo Hervas creou unha lingüística comparada na que se deu conta da importancia do eúscaro, aínda que non era de aquí. Mogel destacou a importancia do coñecemento popular, convocando á Universidade Basearche, e ademais explicounos varios topónimos do idioma (Calpe…). Astarloa, en cambio, tras analizar en profundidade as principais linguas (latín, grego, románico, hebreo, árabe…), explicou mellor que ninguén as marabillas do eúscaro. E deuse conta de que o significado das palabras en eúscaro non é arbitrario, senón suxerido pola natureza, como vemos na toponimia.

Wilheim von Humbolt, por exemplo, abriu o euskaliberismo, despois de demostrar que a toponimia máis antiga da península ibérica pódese explicar en eúscaro. Pedro Novia Salcedo elaborou o primeiro dicionario etimolóxico. Agosti Xaho escribiu un libro épico sobre a xénese das palabras vascas. Sabino Arana, ademais de revivir o nacionalismo vasco, cultivou moitas etimologías ante a importancia da súa orixe. José Ramón Rementeria reivindicou que o eúscaro é unha ferramenta imprescindible para entender a toponimia de Europa e talvez doutros lugares. Imanol Mujika propuxo que varias palabras se formaron tendo en conta a vibración da natureza.

Doutra banda, Juan Miguel Sansinenea necesitou 3 libros para recoller os hidrónimos de auga raíz que temos no mundo. Imanol Agirre, do mesmo xeito que Astarloa, despois de analizar as principais linguas do mundo e de recibir as 500 inscricións que se usan no mundo, desapareceu en Siberia e, vendo que o eúscaro e a linguaxe non teñen nada que ver coas linguas da súa contorna eran semellantes, puxo de manifesto os vínculos que ten a nosa lingua con outras linguas do mundo. Juan Goitia propuxo que moitas palabras en castelán proveñen do eúscaro. Puxo de manifesto a visión de Jorge Oteiza como preindoeuropeo que conservou a nosa lingua. Patxi Aginagalde, Jesus Segurola, Bittor Kapanaga, Antonio Mendizabal tamén nos deron outras pezas interesantes para completar o gran puzzle da orixe da nosa lingua.

Pero, por que en lugar de estudar con atención aos lingüistas que tivemos ao longo dos anos, a maioría están enterrados? Por que non quérese entender que o país no que máis lingüistas somos en proporción no mundo ten que ser por algo? Por que non quérese ver que na toponimia miles de semellanzas non poden ser casualidades?

O 1 de xuño celebrarase a 13ª edición da Festa da Orixe Vasca. No marco do congreso, en Bermeo, homenaxearemos aos investigadores históricos da orixe da nosa lingua e ás mulleres que levaron o eúscaro de xeración en xeración, porque necesitamos unha lingüística libre. Si, algún día situaremos a euskeralaritza entre as 1. filoloxías a nivel mundial, cando nos descolonizemos.

Asociación Orixe do Eúscaro