Sacáronse demasiadas ideas e datos nas seguintes liñas de maneira que eu destacarei algunhas das súas ideas, recollidas de maneira subxectiva, en función da miña importancia, pero que quizais, ou probablemente, non ten nada que ver co interese que poidan ter os autores das presentacións para destacar.

Volven os medios de castelán

Amezaga foi a primeira en caer ao escenario e na comunicación en eúscaro recolleu os logros das últimas catro décadas. Entre elas destacou a gran experiencia acumulada: En 1980 só eran catro revistas en eúscaro e en 2020 decenas de xornais de todos os soportes. Deixou claro que o aumento de audiencia foi moi alto, pero subliñou que as de castelán creceron moito máis e que, por tanto, o ámbito comunicativo do eúscaro vaise reducindo.

Tamén abordou o dilema habitual no desenvolvemento do eúscaro: Compactar ou expandir? Aínda que o consumo de medios de comunicación en eúscaro creceu moito, destacou que nas últimas catro décadas as persoas que se han euskaldunizado na sociedade vasca foron moitas máis, e non conseguimos atraelos. O principal reto desta década sería, por tanto, levalos á comunicación en eúscaro. Neste sentido, subliñou a necesidade de elaborar un plan xeral de comunicación, que até agora nunca tivera a CAV, e que incluíse un plan de comunicación en eúscaro. Ao mesmo tempo, engadiu que, para que a década chegue como cómpre, a partir de agora, as políticas educativas, lingüísticas e de comunicación deberán ir da man.

Tamén se dirixiu a ámbitos máis concretos como os medios de comunicación en castelán. Na súa opinión, tamén neles faise a comunicación en eúscaro, é un ámbito esquecido e conviría ter máis en conta, así, como en Cataluña sucedeu cO Xornal e A Vangarda, que teñen versións en castelán e catalán, para que aquí tamén se euskaldunice a prensa en castelán.

Trátase dun tema de moito tempo, que suscitou grandes debates e que agora parece que volveu a cobrar importancia. Nos Premios Rikardo Arregi de 2018, o conselleiro Bingen Zupiria tamén centrou a súa atención no ámbito da prensa bilingüe, destacando o traballo a realizar para reforzar a presenza do eúscaro nos mesmos. Tamén nestes cursos o tema tivo o seu lugar destacado, xa que o martes se celebrou unha mesa redonda de medios en castelán cos responsables de Gara, O Diario Vasco e Noticias de Gipuzkoa.

Amezaga sinalou que nas últimas catro décadas o clima de conflito influíu moito no desenvolvemento e a colaboración dos medios de comunicación en eúscaro, pero que o ambiente actual é moi diferente, e que iso tamén é favorable á comunicación en eúscaro. Como mostra diso, Amezaga tamén fixo referencia ao acordo alcanzado en materia de financiamento entre as institucións e os medios de comunicación en eúscaro.

Libe Mimenza fíxose coa honra de ser a coordinadora de Behategi e deixou unha gran choiva de datos no seu discurso: Cartografía dos medios de comunicación integramente en eúscaro. Informou sobre a creación do observatorio e debullou a traxectoria da institución. Tamén explicou algúns estudos realizados até agora, como a creación de Hekimen Analytics ou o gran crecemento dos medios de comunicación vascos durante a pandemia, enmarcado tamén no crecemento dixital de todos os medios de comunicación. Quen queira consultar devanditos datos e máis, pode facelo en Behategia.

Catalán estreito: audiovisuais e 5G

O profesor Enric Marín Otto viño a dar a coñecer as alarmas vermellas da situación do catalán. Título da súa intervención:De Broadcast a Broadband, o novo sistema audiovisual, o idioma, a cultura e a soberanía. Centrouse totalmente na industria audiovisual, facendo referencia a dous xigantescos trens aos que se ve obrigado a chegar: Os que son OTT ou Over The Top (Netflix, Google, Amazon...) e a nova revolución tecnolóxica 5G.

Retrocedeu 40 anos, na época do estatuto de autonomía de Cataluña, e deixou claro: “Non negociamos ben a economía, pero si a cultura e a lingua”. Como consecuencia, “nos últimos 40 anos o proceso de recuperación da lingua foi un éxito, e a educación e TV3 foron claves”. Distinguiu tres fases: unha, 1980-2000, cun claro proceso de recuperación; dous, 2000-2010, con parada; e tres, 2010-2020, cun lixeiro retroceso.

Onde está de volta? Sobre todo en nenos e mozos. Estes mergúllanse inmediatamente no campo das OTT, que en parte viven aí e que en Cataluña, sobre todo, son en inglés e en castelán: “Por tanto, o que relacionan coa vida, a socialización e a aventura vívenas en inglés ou en castelán”. O catalán, e o resto das linguas pequenas, está a perder ese tren, e é inevitable abordar o tema. Pola contra, está libre. Falou deste dramatismo.

Mostrouse claramente independentista, pero de face á década pasada sinalou o seguinte paradoxo: “Cando gañamos grandes espazos no ámbito político, perdémolos no da lingua”. Durante todo este tempo, explicou que a Cataluña foron moitos migrantes, “e non os gañamos para o catalán, por que? Porque a lingua hexemónica da rúa e dos audiovisuais é o castelán”.

Tardaría moito en traer a colación o seu arduo e interesante discurso, pois se dedicou con todo rigor ao pasado e á situación actual. E para citar a terceira columna do seu discurso tomou a palabra 5G: “Isto non é un cambio máis, co cambio do analóxico ao dixital estamos a vivir un cambio de era e as políticas de fai 40 anos non serven para o día de hoxe, hai que facer novas”.

En referencia á soberanía tecnolóxica, explicou como o Estado español ha ido gañando aos poucos os espazos de comunicación: “En 1984 a metade da televisión era en castelán e a outra metade en catalán, e o Estado asustouse. Felipe González abriu o camiño a tres canles máis, e así chegaron Antena3, Tele5 e Canle Plus. Baixamos automaticamente do 50% ao 25%. E logo chegou a época de Zapatero coa Televisión Dixital Terrestre. Seguimos empequeñeciéndonos, nós tres cadeas e eles vinte e cinco picos”.

Logo chegaron os recortes da crise de 2008 –continúa Marín–, os recortes da época de Artur Mas: “Na televisión pública recortáronse un 33%!”. Inminente chegada da fibra óptica: 200 cadeas de televisión no fogar, das que só o 3% en catalán, representan o 15%. “E logo desde España din que TV3 fai independentistas cando a maioría dos medios están nas súas mans”. Pero como repetiu en varios temas, “iso é para outro capítulo”.

Despois de todo este retroceso paulatino, chega agora o 5G, que estará bastante estendido en Europa para 2025 –“todos os móbiles disporán xa de 5G” – e que supón unha batalla xeopolítica – estratéxica. Segundo explicou, o Estado encargouse durante estas décadas de manter ben o marco electro-magnético, sen ceder ningunha competencia ás autonomías. Para avanzar, considerou imprescindible loitar neste ámbito, tanto a nivel nacional como da Unión Europea, e de forma conxunta: “No Estado, os vascos e os cataláns xuntos; e en Europa cos escoceses, daneses e outras linguas máis pequenas, sexan ou non o Estado”.

En dez pasos, fixou en profundidade as medidas a adoptar, que elaborou o Consello Audiovisual de Cataluña, e aproveitou para sinalar que aos vascos tamén nos viría ben o consello audiovisual. E conectada con todo isto, tamén lanzou a súa opinión sobre o momento que vive o “procés” neste complicado momento: “Agora temos que dar un paso atrás para recuperar a lingua e a cultura, e despois seguiremos coa hexemonía política”.

A importancia de crear en eúscaro

O director de Hekimen, Igor Astibia, participou na sesión da tarde coa charla Hekimen, reflexión sobre o sector dos medios de comunicación vascos. Segundo explicou, Hekimen atópase inmerso na elaboración dun plan estratéxico para os medios de comunicación en eúscaro. A operación iniciouse antes do peche da COVID-19 e o peche foi suspendido. Antes do seu regreso a España, Hekimen visitou Barcelona para coñecer as experiencias dos expertos e no seu discurso, Astibia trasladou algunhas das ideas recibidas alí. O xestor de contidos, a colaboración, os investimentos, o 5G, o tradutor automático, a formación, o fortalecemento dos medios audiovisuais e a axencia de noticias foron os encargados de traer á sala.

Para finalizar a xornada celebrouse unha mesa redonda sobre o ámbito dixital: Comunicación no ámbito dixital: Lorea Arakistain de Puntu Eus, Josu Azpillaga de Codesyntax e Josu Aztiria de Elhuyar, baixo a dirección de Leire Palacios. A explicación da actividade destes tamén tardaría moito en dar á crónica que xa se alargou moito e, por tanto, teremos que deixala para outra ocasión. De todos os xeitos, merece a pena mencionar un par de ideas que quedaron sobre a mesa. Unha, "a loita non é só tecnolóxica", está ao nivel do eúscaro en termos de capacidade, pero se puxo o exemplo das interfaces dos computadores e móbiles, que son as máis utilizadas en eúscaro, pero que son as minoritarias nos seus aparellos. Iso non é un problema tecnolóxico. Dous, cada vez consómese máis en eúscaro e o 80% dos contidos consómese desde os móbiles, non desde os navegadores dos medios de comunicación. Fálase moito dos avances que poden dar o automatismo e a tradución, e si, admitiuse que se avanzou moito, por exemplo co tradutor neuronal, pero se sinalou que para avanzar na tecnoloxía necesítase cada vez máis contido en eúscaro, e que ademais, o contido creado especificamente en eúscaro ten importancia, e que para iso necesitaranse investimentos.