Vivimos no oasis vasco nos últimos anos. Comparando cos territorios do Estado español (sempre visto desde o sur), viviamos aquí no paraíso. As autoridades dos territorios vascos xestionaban as institucións desde os modelos de gobernanza máis avanzados, dispuñamos do máis amplo autogoberno que non tiña parangón no mundo, a economía local era sa e competitiva, dispuñamos de servizos públicos punteiros (os servizos sanitarios eran xoias da coroa), tiñamos un desenvolvemento sostible baseado no respecto á natureza... Pero o oasis vasco, que era un paraíso, empezou a caer repentinamente polas ladeiras de Zaldibar, en forma de toneladas, entre os cascallos (desaparecendo dous traballadores que aínda non apareceron).

O oasis vasco, de cartón pétreo e de sutura débil, comezou a rascarse en Zaldibar (a verdade é que xa se estaba desgarrando) e a crise do coronavirus espiuno completamente, xa que estas costuras se romperon repentinamente e o decorado comezou a caer. Así, habemos visto que unha tarde e cun simple decreto o Estado limitaba totalmente o noso autogoberno sen parangón (en Iparralde tampouco o necesitaron). Cando no século XXI as fronteiras entre os estados estaban a desvanecerse, lembráronnos milimétricamente a través dos enreixados de ferro situadas sobre a fronteira a que lado somos “franceses” os vascos e a que parte somos “españois”. Cando chegou o momento de dar resposta ás necesidades da crise, as graves debilidades dos servizos públicos punteiros puxéronse de manifesto. Ou puidemos ver onde realmente están as preocupacións e as necesidades dos responsables institucionais cando destinaron centenares de millóns á construción do TAV, mentres que aos culturistas ou aos servizos sociais destináronlles pequenas cantidades de diñeiro.

Pois ben, esa sacudida tamén puxo de manifesto a vulnerabilidade que ten o oasis do eúscaro. Así, démonos conta de que a relación co eúscaro de miles de alumnos e alumnas só dáse nos horarios regrados dos centros educativos, e que a barca salvavidas sae de aí e mergúllase no océano erda; e unha vez máis, desde a iniciativa popular tívose que facer fronte a esta situación a través das redes de vixilancia. Co fin de achegar ao eúscaro aos castellanoparlantes, EITB xurdiu para a normalización do eúscaro, o que se traduciu na incorporación de seccións en castelán, máis que nunca demostrar que é realmente unha ferramenta para integrar á cidadanía vasca na cultura española a través da televisión e rádioa en castelán. Así mesmo, condenaron a ETB 1 a converterse nunha cadea subalterna e converteron o castelán nunha xanela para máis penetrarse nas casas dos vascos, emitindo declaracións de urxencia en directo na cadea en eúscaro.

Non é un fenómeno novo, nin moito menos, pero nas últimas semanas quedou máis patente que nunca a falta de respecto por parte do centro vasco de responsables institucionais e políticos. Pronunciando intervencións enteiras en castelán, algúns como moito “ola” e “adeus” ao principio e ao final “regalando”, outros en eúscaro, mostrando a actitude daqueles que nos favorecen aos euskaldunes por meter unas cantas frases en eúscaro. Na época na que os euskaltzales estamos a reivindicar máis, máis e máis euskera, desde as institucións respóndesenos “un pouco é moito”. A “nova normalidade” tráenos as antigas vulneracións de dereitos lingüísticos.

Poderiamos completar unha longa lista de exemplos seguindo o fío. Con estas iniciativas está a tirarse pola xanela todo o prestixio que se conseguiu dar ao eúscaro nas últimas décadas. Está a transmitirse a necesidade dunha erda para explicar os temas importantes, limitándose o eúscaro a ser complementario. Logo non preguntes por que os euskaldunes non usan o eúscaro se o coñecemento aumentou. E moito menos faise responsable diso.

EHE leva tempo reivindicando a necesidade de dar un salto cualitativo e cuantitativo no proceso de normalización do eúscaro. Este salto virá de dar ao eúscaro o lugar que lle corresponde na reconstrución na que están presentes todos os axentes; só virá de que o eúscaro estea no centro nos plans destes axentes e nas prácticas lingüísticas cotiás. Para que o eúscaro non sexa un decorado de cartón pedra que se achegue totalmente na próxima sacudida, confiando en que vivimos na fascinación do oasis do eúscaro.