O premio Txillardegi-Gogoartu que organizan conxuntamente o Cluster de Sociolingüística e a Universidade do País Vasco (UPV/EHU) recaeu no labortano Eneko Gorri. O seu traballo abre “a posibilidade de abrir novos camiños”, dixo o xurado. Ongietorri.eus Chámase ecosistema comunicativo para fortalecer o vasquismo á investigación que realizou para o posgrao ou o máster. Cando se anunciou o confinamento tivo que cambiar o tema, xa que se trataba dun tema de terreo, e o propio confinamento tróuxolle a pasta para a investigación.

No contexto do confinamento, porque todo tiña que facerse en casa, a Gorri parecéuselle que a realidade quedou á vista: “Desde o punto de vista do eúscaro creo que puxo de manifesto algunhas carencias, entre outras cousas, que a casa non é un refuxio para o eúscaro e que en casa tamén temos moitas carencias”. Fai paralelo á escola, xa que cre que o que no seu día foi “espazo de negación do eúscaro” converteuse hoxe en “enclave”. Fóra da escola, pouco en eúscaro, como en Internet.

Debilidades da oferta

Nas súas conclusións, o estudo conclúe que as posibilidades de gozar en casa da cultura vasca, de aprender eúscaro ou de consumir en eúscaro son escasas. O traballo destaca o dato de que dous terzos dos 32 sitios web de Ipar Euskal Herria, entre eles 1.072 artigos, realizan principalmente a promoción do autor para que unha asociación presente publicamente o seu traballo. Segundo Eneko Gorri, a maioría das persoas parten da pregunta “que quero dicir eu a Euskal Herria?”. Analizou as institucións públicas, a educación, a cultura, a alfabetización de adultos, as asociacións de eúscaro, o tempo libre e os medios de comunicación vascos.

Nunha situación especial, a oferta na rede foi especial, xa que o confinamento trouxo campañas especiais; no ensino ou na euskaldunización de adultos, algúns -ver artigo seguinte-, o Colexio Vasco, a asociación Mintzalasai ou o Goberno Vasco tamén fixeron as súas achegas. Algunhas delas foron coñecidas de cerca por Gorri, que ademais de ser o autor da investigación, é tamén militante do mundo do eúscaro e técnico de eúscaro. “Faciamos listas de 30 propostas. Ofrecer unha opción bulímica, pero creo que non é a mellor opción”, ha testado.

A investigación céntrase en Internet, aínda que o propio autor admite que “unha revolución non se fixo nunca por Internet”. “E sabemos que ese instrumento non vai envorcar nada”. Con todo, seguiu a opinión de varios lingüistas, xa que afirman que a duración do eúscaro xógase “tamén” no ámbito numérico. “Tal e como soubo situar o eúscaro na revolución da imprenta debe saber situarse na revolución numérica si quere un futuro”. Con todo, o “universo numerico do eúscaro” parecéuselle case nulo na actualidade.

A proposta que se fai no estudo é a do portal ongietorri.eus. Aínda que ve necesario crear novos contidos, o portal tamén é concibido como unha ferramenta para dar a coñecer o que xa é: Gorri adianta como hipótese que dos preto de 13.000 nenos que estudan en eúscaro só o 5% ou o 10% coñecen a cadea de televisión Kanaldude. “Con todo, en eúscaro local e local é un tesouro impresionante”, segundo el; “hai contos para nenos, charlas para adultos, hai moitas cousas realmente interesantes, pero Kanaldude non chega onde debería”. Podería citarse máis exemplos, como o traballo especial que fan os pais de Kanbo sobre os contos, que non ten difusión.

“Si es un pai preguizoso ou en castelán, ás veces gustaríache abrir Youtube e ensinar ao teu fillo un vídeo de 30 segundos, un conto con moito encanto”. Realizou o diagnóstico: No buscador de Internet, buscando “debuxos animados en eúscaro”, ou “aides aux devoirs en basque“, e no dez primeiras respostas non aparece “nada”. Coa proposta que fai, a idea é que o usuario poida “detectar o que fai cun simple clic” ao definir o seu perfil.

Sobre dúas pernas

Eneko Gorri ve factible o portal de Internet co concepto de Jose Luís Alvarez Enparantza Txillardegi: sobre dúas pernas, realizado conxuntamente pola institución e os movementos sociais. A asociación Mintzalasai parte do mesmo diagnóstico previo á súa creación, para subliñar que hai que ter en conta as fortalezas e debilidades de cada un: “Nas institucións hai recursos para facer cousas, humanas e económicas, pero sen creatividade e sen audacia. Iso é nas asociacións, pero non hai recursos”.

O investigador tamén fai referencia á dinámica de Hego Euskal Herria, xa que despois de catro décadas as institucións e movementos populares comezaron a traballar de forma manual, “aínda que ás veces sexa un pouco artificial”. Ao seu xuízo, en Ipar Euskal Herria poderíase facer unha economía de 30 anos, “pasando dunha vez a outra. Asumindo que somos diferentes, que temos ambicións, que temos diferentes formas de traballo para o eúscaro, pero reuníndonos nalgúns momentos para desenvolver uns proxectos comúns”.

Hai modelos, algo máis abaixo, que se achegan á súa proposta: Erandio ou Elaidi en Navarra, Bizkaia, Cataluña, ou en Québec. Preguntado polos pasos a seguir para levar a cabo o proxecto, a colaboración entre institucións e movementos sociais non é o único obstáculo que hai que superar para Gari: “Hai que chegar á madurez. Paréceme que é importante dar de cando en cando que defendemos no centro e non quen somos”. A dificultade, ao seu xuízo, é “ir en contra da recuperación política” e é consciente de que non é “natural”.

Nun “mundo ideal” os movementos sociais uniríanse á proposta, en palabras de Gorri, as institucións mostrarían o seu interese e o proxecto poríase en marcha en setembro de 2021, co tempo de traballo compartido. No mundo real verase onde chegará.

Limitar o ensino en redes

O estudo de Eneko Gorri pon de manifesto a necesidade de organizar a rede de Internet en eúscaro; no ensino, o peche puxo en evidencia máis problemas que o propio material numérico

Para poder continuar co confinamento do ensino en eúscaro, tiveron que simbolizar unha alternativa a un baleiro desde que non se establecese un programa como o que existe en francés ‘ma classe à a maison‘ (a miña clase en casa). Pero ademais das ferramentas, Eneko Gorri viu carencias na propia organización da rede ao longo da súa investigación. Para euskaldunizar aos adultos, AEK tamén foi “atrapado” na situación especial de marzo, a pesar de que se adiantaron á situación.

A directora da ikastola Amikuzeko, Argitxu Sorhono, explicou que nun principio se enviaba por correo electrónico aos pais e nais o que tiñan que facer en casa, “fichas para traballar como en clase”. Pero as dificultades manifestáronse alí, e formáronse grupos de Whatsapp nalgunhas das habitacións, pondo en marcha todos os días os desafíos.

Para realizar a montaxe numérica, mesturaron fotos e bocas con ferramentas como Book Creator, e enviaron contos en eúscaro ás casas e Sorhondo sabe que tamén hai outros instrumentos do mesmo tipo, pero “hai que saber utilizar o tempo”. Tamén contaron con material de Hego Euskal Herria, a través de SEASKA; pero en moitas casas ouviuse que “non entenden ese eúscaro ”, polo que os profesores fixeron os arranxos na medida do posible. Con todo, o confinamento foi unha “gran ruptura”, xa que se deron conta de que os nenos volveron á ikastola, tanto a nivel escolar como respecto ao eúscaro, xa que ao ser a comarca de Amikuze bastante castellanizada algúns alumnos non estaban en eúscaro nese período. Na reunión da rede SEASKA tamén se está realizando un encontro máis xeral para poder facer fronte a un novo peche, “doutra maneira, cun seguimento pedagóxico”.

Adaptando a números AEK

Manu Torre explicou que entre marzo e maio celebráronse clases nocturnas por Internet; no segundo confinamento, aínda que teñen autorización para realizar clases presenciais, adoptáronse medidas para que “os profesores poidan facer clases online”. Tiveron que adaptar o material a Internet e estanse “adaptando aos poucos” ao terreo dos números.

Pasado o inesperado primeiro peche, os profesores de AEK tiñan unha “base” para a segunda edición, que segue mellorando. Todos os profesores deberían ter xa a “oportunidade e a potencia” de facelo online como cursos normais. Con todo, Tor lembrou que a estratexia de AEK non é ofrecer cursos particulares, senón realizar "cursos de grupos". Tamén fai falta unha disciplina especial para traballar só no fígado da pantalla, que non todos teñen.