Amagoia Gurrutxaga, portavoz da Asociación de Profesionais do Eúscaro Lanartea, puxo en marcha a conferencia “As cotas culturais non son tabús en todos os lugares”. Tardou vinte minutos en debullar exemplos de Estados internacionais e da Unión Europea en particular –algúns exemplos ao final do artigo–, e o fundamento é que si noutras decenas de países hai cotas de cultura para protexer a lingua local e a cultura local, no caso do inglés no Reino Unido ou no francés no Estado francés, por que non facelo co eúscaro?

Aí está o debate. A verdade é que non hai voces en contra, pero teñen unha ferramenta moito máis importante que a voz: a impunidade de non cumprir a lei. A Lei do Audiovisual española establece, por exemplo, que, ademais do castelán, a Televisión Pública Española (RTVE) ten que ofrecer programación infantil en linguas minoritarias, cun servizo de dobraxe simultánea, pero non está a cumprir a lei. Ademais, as plataformas de streaming tiñan un prazo de seis meses para pensar e dar a coñecer que ían facer en canto ás linguas minorizadas, como aumentar a súa presenza no seu catálogo. Pasou un ano e medio e non se dixo nada; non se está cumprindo a lei. RTVE non ofreceu nin unha hora en eúscaro na última década.

Estes dous puntos eran dúas disposicións adicionais esixidas polo PNV ao PSOE, que o Congreso dos Deputados aprobou a lei pola súa incorporación na lei, que non contaba con maioría en caso contrario.

Que están a facer en Cataluña?

En Cataluña foron máis hábiles e máis rápidos nalgúns ámbitos das políticas lingüísticas que no País Vasco. Así o recoñece humildemente Pol Cruz-Corominas, asesor da Comisión de Cultura Plataforma per a Llengua. Pero é crítico coa situación política que viviu Cataluña na última década: “En 2012, co inicio do procès, as políticas a favor do catalán quedaron esquecidas e excluídas. Ao principio queriamos un estado independente, e logo ocupariámonos/ocupariámosnos da lingua e a cultura. Agora estámonos espertando dese soño, descubrindo onde estamos e volvendo pornos no camiño”.

O catalán Pol Cruz-Corominas estivo o pasado fin de semana en Azpeitia nunhas xornadas sobre educación creativa, cultura e vida. Exerceu de asesor para unha asociación de apoio ao catalán cando o Goberno español aprobou hai dous anos a Lei do Audiovisual e de Dereitos Humanos. Defende con entusiasmo as cotas a aplicar nos medios de comunicación para protexer ás linguas minoritarias.

Québec foi a referencia máis afastada da historia dos cataláns nesta edición. A pesar de estar baixo a administración canadense, fálase principalmente francés e conta con “políticas audaces” en canto a cotas lingüísticas, tanto no ámbito cultural como no cinematográfico, segundo Cruz-Corominas. En 1983 entrou en vigor unha lei que segue vixente, que obriga a que todas as películas que cheguen a Quebec teñan copia en francés. O Estado francés esixe o mesmo; é máis, toda copia de película ten que estar no francés.

Plataforma per a Llengua traballou na Lei Xeral Audiovisual de España, facendo presión. Cruz-Corominas, pola súa banda, cre que as cousas van dentro de casa, en Cataluña, na dirección correcta. Para empezar, porque a Televisión Pública Catalá (TV3) conta con cinco cadeas e cinco co 100% en catalán –ou case na súa totalidade, porque o castelán aparece no programa de humor Polònia cando representan a políticos españois–.

Agora, a corporación do medio público catalán abriu unha canle dixital, máis aló da televisión e rádioa tradicionais, porque ten claro que tamén hai que traballar o catalán cos creadores de redes sociais. “Hai que facer forza contra os contidos en castelán, a favor do noso”, sinalou Cruz-Corominas: “Temos que ser conscientes de que temos un estatuto de autonomía e debemos ser pesados para defender as políticas lingüísticas; temos que facer forza en todos os espazos de poder para visibilizar a cultura e fortalecer a lingua”.

En Cataluña existe unha cota ligada ás emisoras de radio: o 25% da música que se emite debe ser en catalán. Púxose en marcha fai 28 anos, pero Cruz-Corominas di que non se cumpre porque a disposición da lei prevé excepcións, e as radios poden xustificar que non poden cumprir a lexislación pola súa actuación, por exemplo, porque está especializado en flamenco... e as excepcións pasaron a ser excesivas, segundo o relator: “Todo isto tíñao que analizar e controlar a institución catalá, e pasou que aceptou a excepción a todos; non se castigou a ningunha emisora que non cumpra a cota”.

Fai falta políticas valentes

Cruz-Corominas, entre outras cousas, viu necesario aplicar unha directiva europea de 2018, que actualmente fai Francia, dirixida a plataformas de streaming que teñen que destinar un de cada catro euros que paga cada individuo a producións francesas e que teñen que ser en francés. “Iso, ao final, é un tipo de cota e millóns de euros destínanse a facer contidos en francés”, dixo Cruz-Corominas.

Pola contra, é lamentable o que esixe a Lei Española do Audiovisual, que non se cumpre: 2%, 2% e 2% para o eúscaro, o catalán e o galego.

Espazos de loita

Cruz-Corominas cre que si hai un debate sobre a aplicación das cotas, iso pode pasar coas salas de cine. De feito, ao tratarse dun caso no que se “quita” o espazo físico, o medo á redución do público pode estenderse entre as salas. “Este é un debate profundo”, dixo o relator, tras expor a súa opinión con claridade: “Creo que si o catalán é o idioma local e o teu negocio non funciona porque tes que cumprir a cota do catalán, pois, ouza, o teu negocio non é rendible. Os nenos non traballan, verdade? Pois si estás a utilizar aos nenos para o traballo e sen a forza de traballo deses nenos o teu negocio non funciona, é evidente por que”.

En calquera caso, as plataformas non teñen escusas: “Cando ves unha película, cando tes 25 idiomas, si ofreces hindia e non se que máis linguas, non ofrecer catalán e eúscaro non ten sentido”.

Exemplos para dar cotas a quen di que é ditatorial

Os exemplos son unha máquina. Indicadores de que as cotas culturais non son tabú, como sinalou Lanartea.

En Brasil, como vén sendo habitual desde 1961, o 70% da música emitida nas emisoras de radio ten que ser brasileira de nacemento, lei que posteriormente foi derrogada por estar ben dirixida e cumprida. En Francia, desde 1996, o 40% da música dada nas emisoras de radio ten que ser en “lingua de país” –as radios vascas do País Vasco Norte interpretan que, como o eúscaro tamén se fala no Estado francés, poden encher a cota co eúscaro–. En Portugal, a cota mínima de música nacional das emisoras privadas situábase no 25%, elevouse ao 30% durante a pandemia, o que demostrou que non prexudican ás cadeas comerciais de radio, e mantívose no 30%, mentres que na radio pública a música portuguesa debe representar o 60%, porcentaxe que foi xerado pola poboación da Unión Europea e entre a música recentemente formada. Como en Italia. En Chile, en 2016, o congreso fixou unha cota do 20% á emisión mínima de música autóctona. E en Colombia, sen sistema de cotas, chámaselles a pór música producida alí.

No apartado audiovisual tamén hai unha chea de exemplos, e algúns foron os que destacaron desde Lanarte. Por exemplo, na Unión Europea, son varios os estados que esixen ás plataformas de streaming que cumpran unha serie de cotas pendentes, como Alemaña, Grecia, Finlandia, Noruega, Suecia ou Dinamarca. O Estado francés reclama que o 20% dos títulos do catálogo pertenzan á Unión Europea, e o 40% deles á lingua francesa.