Euskaraldia demostrou durante os dous anos que se organizou que a opción de facelo nunha ou outra lingua pode ser individual, pero tamén puideron aprender o difícil que é cambiar os costumes da soidade. A través dos arigunes, este ano tamén aprenderon a dar pasos no cambio de hábitos no ámbito formal, en grupos de traballo e asociacións, vendo que é máis fácil levar adiante o rol en grupo.

Un paso máis adiante, na Llanada, en primicia, este traballo en equipo levouse ao ámbito afectivo (familia e cuadrillas). A Comunidade do Eúscaro da Llanada naceu en 2017 cun obxectivo claro, o de cambiar os hábitos lingüísticos cara ao eúscaro, obxectivo que segue mantendo firmemente. En base a iso, nos últimos meses varias familias e cuadrillas da Llanada están a ser protagonistas dunha investigación que se realizou por primeira vez en Euskal Herria.

"A pandemia dificultou as relacións entre as cuadrillas"

En colaboración co Cluster de Sociolingüística e baixo a dirección de Pello Jauregi, desde casa ou entre amigos, cinco familias e tres cuadrillas da Llanada están a aprender e vendo como cambian os hábitos lingüísticos, grazas ao proxecto pioneiro que levou ao ámbito afectivo as metodoloxías Eusle e Ulerrizketa aplicadas até agora no mundo laboral.

Método de comprensión en familias

O método de comprensión aplicouse até agora en grupos de tres, un deles en eúscaro (falante), e os outros dous con máis dificultades para falar en eúscaro pero máis comprensivos (entendidos). No día a día, neste tipo de situacións o castelán imponse na maioría dos casos, pola falta de comodidade que xera a situación. Isto dificulta que os falantes se metan nun círculo vicioso; quen domina o eúscaro perde as posibilidades de falar en eúscaro e os demais non fan progresos en eúscaro porque non o usan.

Cando se pon en marcha o método Ulerrizketa nun grupo de traballo, pídese ao falante que manteña o eúscaro, polo menos en sete de cada dez. As persoas que entendan deberán facer un esforzo especial para que se respecte esta norma atendendo tanto en eúscaro como en castelán. A práctica demostrou que o eúscaro se impón aos poucos e que, desta maneira, introducindo de forma involuntaria condutas automáticas no día a día, convértense en hábito.

Na adaptación deste método ás familias non se produciron grandes cambios, xa que as parellas seleccionadas para a investigación foron elixidas cun patrón similar ao dos centros de traballo. Pero se cambiou a regra fundamental: o falante ten que ter tendencia a falar en eúscaro, algo máis da metade, cada familia terá que medir até onde pode chegar e canto pode ser un pouco.

"Un proceso sen fin"

Na investigación participan cinco familias de Lautada, unha parella de Ozeta, outra de Mezkia e outra de Araia e dúas de Salvatierra/Agurain. Tal e como comenta Gentzan de Araia, a proposta de participación maioritaria foi aprobada "por estar inmersa desde hai tempo nun proceso de euskaldunización sen fin", xa que "contribuíu moito a dar un empuxón aos novos hábitos lingüísticos da casa, sabendo que é un proceso que hai que alimentar permanentemente". As cinco familias únense á importancia e interese do proxecto e á maneira de dar a volta a ese espazo cada vez máis grande que ocupa o castelán no seu día a día.

Pero neste camiño, que comezou con moita ilusión e ganas, non todo foi de cor rosa. Tal e como comenta Nahiara de Agurain, o cambio de rutina foi "duro". "Sendo a persoa que tiña que manter o eúscaro, é difícil que se fale a alguén en eúscaro e el responda en castelán e que cada un siga en eúscaro".

Pola súa banda, Ana de Ozeta afirmou que se trata dunha "cuestión de comodidade" máis que de dificultade: "Sabendo que á parella vaille a custar máis entender a mensaxe e tendo en conta que hai que saber como falar para facerlle entender, o cansazo do día a día lévanos á comodidade e ao castelán".

Nenos, acompañantes

Pero en todas esas familias hai nenos, e nalgúns casos foron eles os que demostraron a súa fortaleza para seguir adiante. Edurne e Alex, de Salvatierra, teñen fillos de 6 e 9 anos. "Ao principio facíaselles moi raro que a nai falase euskera ao seu pai, dicían que non entendía, pero aos poucos foron vendo que o seu pai o entende en eúscaro. Pedímoslles expresamente que participen neste proceso, para que o pai entenda mellor o eúscaro e para conseguir unha relación en eúscaro entre nós", dixo Edurne.

Rebeka de Mezkia tamén admitiu que o seu fillo lle axudou moito co seu pai, e no caso de Nahia e Igor de Salvatierra era o fillo máis pequeno o que moitas veces empuxaba aos seus pais a falar en eúscaro. Todos eles están agradecidos pola experiencia e súmanse á Rebeka de Mezkia: "A partir de agora, imos seguir igual, cada vez escóitase máis euskera en casa, e iso é moi positivo", engadiu.

Metodoloxía Eusle

A metodoloxía Eusle é unha práctica vulneradora apoiada polo equipo. Como o seu nome indica, algúns membros do grupo terán que manter sempre o eúscaro (serán os que sosteñan o eúscaro) e o resto nunca poderá pedirlles que fale en castelán.

Esta metodoloxía adoita aplicarse a grupos de traballo naturais e estables formados por colaboradores cunha relación próxima. Necesítase un consenso do 75% do grupo para poder realizar o exercicio, xa que isto permite cambiar os hábitos lingüísticos. Os retenedores tamén se acordan en grupo, son elixidos e non voluntarios. Con esta rutina comprobouse que aos poucos se vai tomando a tendencia cara ao eúscaro.

"En casa cada vez escóitase máis euskera; é moi positivo"

Tal e como explicou Pello Jauregi, a decisión máis destacada na adaptación do ámbito laboral ao afectivo foi a de definir os roles dos participantes. Sendo os retenedores 1 de 5 nos grupos de traballo, viuse a necesidade de que todos os membros do grupo tivesen un rol nas cuadrillas. Nun grupo afectivo era conveniente ter todo moi claro para non crear friccións ou malentendidos. Definiuse moi ben como vía cada un ao outro, decidiuse entre todos cal era capaz de facelo en eúscaro e cal non, acordando entre todos os roles.

A maior diferenza respecto dos grupos de traballo é tamén o tempo que pasan xuntos, xa que os membros dun equipo pasan entre 7 e 8 horas ao día e nunha cuadrilla é difícil de cumprir; se a interacción é normalmente difícil, non digamos que este ano non é debido á pandemia. Ao finalizar o proceso haberá que ver que resultados dá.

Posibilidade de cambio de chip

Son tres cuadrillas que participan na metodoloxía Eusle e que se estableceron en Salvatierra, pero que contan con membros de pobos veciños. Todos tomaron a proposta con moita ilusión, como din os da cuadrilla Txo Txerbel: "Aínda que na cuadrilla a maioría sabemos eúscaro, normalmente falamos en castelán, e cando nos propuxeron participar neste proxecto pareceunos unha boa oportunidade para cambiar o costume", engadiu.

Pero levar a cabo o proceso non foi fácil. As medidas tomadas con motivo da pandemia entorpeceron a actuación das cuadrillas, o que se detectou á hora de levar a cabo o proxecto. Aínda que empezaron con ganas na cuadrilla de Unai Martín, aos poucos foron perdendo forza: "A pandemia dificultou moito a metodoloxía, xa que nos reuniamos unha vez á semana para cear nun ambiente totalmente euskaldun, e deixamos ese costume con restricións de movemento e non conseguimos darlle a volta a esa suspensión", engadiu.

A cuadrilla de Jon Ruiz de Pinedo, pola súa banda, está a gusto: "Todos vimos cambios radicais na nosa forma de actuar e o tempo dirao, pero cremos que eses cambios viñeron para quedarnos, para non facer nada. Aos que xa foramos ahobizi facilitóusenos o papel, e este proceso vai ter consecuencias positivas”.

"Todos os da Cuadrilla vimos cambios significativos"

Cren que se este programa se realizase noutro ano, o resultado sería o mesmo, pero todos están convencidos de que o proceso deste ano tamén deixará resultados. "Cremos que esta experiencia nos axudará a cambiar o chip. Estamos con ganas, e cremos que isto é o comezo do noso camiño", subliñaron os membros da cuadrilla Txo Txerbel.

Esperar ao resultado

Jauregi traballa na coordinación do proxecto que comezou a xestarse en decembro de 2019. Recoñece que está satisfeito co traballo: "Estou a vivir o proceso con moita ilusión. É unha honra traballar con xente da Llanada; atopei moitas ganas, moita enerxía e xente preparada." A curiosidade polos resultados que se van a producir é a primeira vez que estas metodoloxías se aplican no ámbito afecto e agradécese que se lles deu a oportunidade de aplicar as dinámicas existentes en novos campos. A pesar das dificultades, porque nalgúns casos funcionou mellor que noutros, Jauregi cre que pode ser unha experiencia con futuro.

Completouse a primeira fase do proceso e en dous meses volveranse a reunir os participantes con Jauregi para ver si mantivéronse os logros obtidos. Unha vez recompilados estes datos realizarase o balance final e coñecerase a taxa de fecundidade do proceso, é dicir, o número de veces que funciona sobre 10. A chaira está poboada de campos fértiles/fértiis, polo que podemos continuar sementando terra.