Polo si ou polo non inventei citas e, a diferenza do que era, nomes. Creo, por tanto, que necesitamos cautelas. A partir de aquí imaxinade, por favor, quen fai esas mencións na vosa contorna próxima.

Botoume a aurora: "Agora non teño ningún complexo, pero cando eramos pequenos os baserritarras vascos sufriamos varias burlas e sentiámonos/sentiámosnos mal". Esta é unha parte da nosa historia recente na que a maioría dos vascos menores de 35 anos non ouvimos falar en persoa.

Seguindo a liña da mocidade, este é o relato de Garazi: "Recordo que na carreira, por exemplo, que os de aquí eramos cinco, a maioría eran contos, había moitos biscaíños, de pobos, e sentinme complicado porque o meu eúscaro era máis pobre: sentíame con menos fluidez, dábame vergoña falar diante da clase... si, sentía que a miña calidade do eúscaro era menor que a dos demais. Cando ía a Esmorga e a Ibilaldi, ou á vez Kilometroak, con quen e con quen, si facíanme no dialecto, por exemplo, sentíame un vasco de segunda clase. Sobre todo o complexo que sentín na miña mocidade. Logo aumentou a idade e, como moitos outros complexos, foise suavizando. É verdade que a medida que vou adquirindo a competencia en eúscaro, ás veces sáenme palabras así, eu que sei, "executa" ou "calla", e doume conta de que as integrei no meu dicionario. Ás veces sinto vergoña por tirar, coma se fose demasiado pedante, pero utilízoos. Se cadra non é vergoña, simplemente penso que o anterior o sentiu". Algunhas tesoiras son netos de Auro; pasamos de ser cidadáns de segunda a ser vascos de segunda xeración en dúas xeracións. E non nos deteñamos: As tesoiras son a maioría dos vascos actuais e, sobre todo, do futuro. Creo que o arancel aduaneiro é demasiado caro, pero máis aló de repartir culpas, responsabilidades e perdón, podemos actuar. É dicir, é tarde, pero non demasiado tarde para García.

A última voz é a de Irene: "Claro que me sentín complicado ao falar en eúscaro! Pero sentino entre os vascos, porque non domino ben as linguas, en xeral son consciente diso. E o maior complexo no traballo, onde terei eu, si non, complexo? Ás veces sei que cometo erros e que na organización na que traballo iso non é aceptable, por iso vivo bastante acompactado nese sentido". Para a revitalización do eúscaro é fundamental incidir no ámbito laboral, sen dúbida. Por iso, con présas, é especialmente preocupante que nos poucos centros de traballo nos que o eúscaro é hexemónico pasen esas cousas, que neles tampouco sexamos capaces de crear espazos nos que todos poidamos falar tranquilamente en eúscaro. Talvez sexa máis fácil entendelo cun mecanismo similar. Sabemos que os canons de beleza actuais e locais están deseñados para que non sexa posible ser tan belos como queiramos e que baixo esa frustración compremos mil produtos. Tratar de conseguir unha beleza imposible ten a súa base, porque o que crea o propio canon é o autogorroto ou, polo menos, complexo. Non estamos a construír así o canon de euskaldunización? Non estamos a empuxar a miles de Garazi e Irene a tentar conseguir unha euskaldunización imposible?