Ana díxome: "Acabo de vivir o gran complexo sanitario, tiven que vivir unha dura situación no hospital e en consultas anteriores e posteriores, pero os espazos e os profesionais non están preparados para iso. Estas fases foron moi duras, a información non estaba adaptada e a atención tamén foi en castelán. Para min a obrigatoriedade de facer en castelán en momentos tan importantes e tristes foi outra capa de violencia no medio dunha zona que antes era violenta. Combinando desgraza, non podía ser eu ao 100%, aínda que nese momento necesitábao". As palabras de Ana provocáronme as ondas expansivas da pedra lanzada á auga: non podía ser eu. Saúde en xogo e é o prezo que nos impón un servizo público que construímos: negar a identidade. Lembroume o que escoitei a Lorea Agirre hai catro anos: "O meu corpo é totalmente vasco e muller: nin medianamente, nin medianamente vasco. Isto regula a forma na que o outro comigo, e tamén inflúe nas miñas actitudes cara aos demais".

Ander contoume en castelán, no seu caso, que ser eu e ser nós estiveron no choque e que hai no seu interior: "Estudei no modelo A desde educación infantil. Por tanto, o eúscaro foi unha materia, como as matemáticas, e si non lle dás moito caso, como eu, non lle interesa. Porque eu pensábaslle todo, o eúscaro tamén. Logo, con 16-17 anos, empecei a interesarme pola música: skins, mods e todos eles. Nalgúns ambientes falábase en eúscaro, as pelexas. Aí empecei a sentir que me faltaba algo. Logo, no bacharelato, recordo que empecei a estar atento en clase, empecei a moverme ou quería moverme porque en ambientes onde se utilizaba o eúscaro, e entón dixen: a ostia, isto non é unha materia, é algo que quero estudar, porque quero utilizala na rúa. Pero era tarde, que vas aprender si aos 17 anos penaches todas as materias durante toda a vida? ! A partir dos 18-19 anos defines a túa identidade, e aquí en Euskadi ou en Euskal Herria hai moitas probabilidades de que a túa identidade deba desenvolverse en grupos que falan euskera. Por iso sentinme cada vez máis complexo. Non controlaba a lingua, si a entendía, como comprendía os conceptos básicos doutras materias, pero non a dominaba. Por tanto, cando a xente me falaba entendía todo e respondía "si", "non" ou o que fose para saír da angustia. Logo, despois da angustia, dicía: "jo, podería responder así ou si non". Si, cando tiña que falar cortábame, "que dirán?" pensaba, "daranse conta de que non se euskera". O caso é que me sentía a gusto nese ambiente, que era o que quería ser, que a xente me aceptaba, pero tiña ese segredo: si, pero non se euskera".

Os lingüistas, todos aqueles Ander que senten que falta algo para formar parte da comunidade, fan inercia permanente para ser nós contra o sistema, os resultados.

Por tanto, o feito de que o vasco sexa un manco ou un esborralle non é un problema, polo menos si coidamos as boas costureras para poder vestirse a medida. O problema é que quizais preferimos disfrazarnos de vascos, producir en serie traxes para poder meter todos os "eu" e "nós" en catro medidas. Basicamente, no canto de ser euskaldunes, preferimos ser "dá igual, pero en eúscaro".