Beñat Hach Embarek Irizar vive en Euskal Herria, pero sempre estivo ligado á realidade do Sahara. O Hach Embarek é de orixe saharauí e vasco: o seu pai, Salem Hach Embarek, diplomático da República Árabe Saharauí Democrática e membro da representación do pobo saharauí no País Vasco; a súa nai, Gurutze Irizar, enfermeira e cooperante Fatimetu. Como vive o conflito de cerca, preguntamos a Hach Embark sobre a decisión do Goberno de España sobre o Sahara Occidental.

Vostedes denunciaron que a decisión do presidente do Goberno español, Pedro Sánchez, é ilegal. O avogado da Fronte Polisario apuntou que o Tribunal Penal Internacional (TPI) pode procesarlle por complicidade con crimes de guerra, xa que defende a ocupación das terras saharauís polas forzas armadas. Que consecuencias pode ter o incumprimento das leis internacionais?

Si os servizos xurídicos da Fronte Polisario valoraron que por aí hai un camiño e que se pode conseguir algo, que o traten. Pero, cos antecedentes a nivel mundial, a min non me crea ningunha esperanza especial, porque quen cometeron eses crimes de guerra nunca foron procesados. Foi un intento de xenocidio contra os saharauís: bombardearon masivamente a civís con napalm e fósforo branco e mataron a miles de persoas, pero nunca tiveron xuízo. Todos os días vulnerouse a lexislación internacional e non se viron afectados pola mesma. Con todo, polo menos unha interpelación política xorde da apertura deste camiño.

A actitude do Goberno de España sorprendeu a case todos. Por que tanta sorpresa? Que rumbo esperabades tomar?

Non vou dicir que esperaba ou estaba a esperar unha noticia así, pero, sorprendentemente, do PSOE case non me sorprende nada. O Goberno de España deu as costas ao Sahara Occidental durante as últimas décadas e colaborou con Marrocos a diferentes niveis, especialmente cos gobernos do PSOE. Pero o que me estraña, e dino os expertos, é que esta decisión se adoptase desde un punto de vista estatal. É dicir, é difícil entender por que se decidiu actuar contra o Sahara Occidental, porque mentres o Sahara estea baixo o control marroquí, Francia vai conseguir unha maior parte do pastel. Pode ter sentido desde o punto de vista dalgúns intereses de elite económica ou de partidos, pero non desde o punto de vista estatal. Xa veremos até onde chegan; o Goberno alxerino xa mostrou o seu enfado e anunciou un paquete de medidas que se poderían levar a cabo.

Mohammed VIN. A carta remitida ao rei de Marrocos dicía que a autonomía proposta por Marrocos en 2007 “é a base máis seria, crible e realista para a resolución do conflito”. Vai axudar a resolver o conflito na realidade?

Ao contrario, contribuirá á complicación do conflito. Lembremos a diferenza entre Marrocos e Alxeria: Marrocos logrou a independencia en 1954 sen un escándalo especial, mentres que Alxeria sufriu unha guerra de oito anos na que morreron máis dun millón de alxerinos. Por que a independencia dun foi tan conflitiva e a do outro non? Porque Alxeria é realmente independente e Marrocos non. Por tanto, detrás da decisión de España probablemente haxa moitos movementos de Francia, que empuxaron ao Goberno a iso, ademais da influencia marroquí. Aquí metémonos en grandes razóns xeopolíticas.

Que outras consecuencias pode producir?

Deixa a Elkarrekin Podemos nun lugar moi malo. Até agora defenderon o dereito á autodeterminación do pobo saharauí, pero non conseguiron levar o tema á primeira liña. A ver que fai Podemos nos próximos días e semanas, porque non é un tema áxil. Trátase dunha cuestión absolutamente central no ámbito das relacións externas, e España ten unha gran responsabilidade. Con todo, España tomou unha decisión contraria á maioría dos países do mundo e á lexislación internacional, na dirección que fixo Trump. Isto é moi grave, tendo en conta as súas responsabilidades como ex potencia colonizadora. O que corresponde a España é dar renda solta á lexislación internacional: o pobo saharauí é soberano e ten dereito a decidir o seu futuro, e é responsabilidade de España darlle unha base, pero está a facer xusto o contrario.

Que información reciben do Sahara Occidental? Que situación viven?

A situación das zonas ocupadas é, como sempre, mala e hai moita represión contra os saharauís. A información máis axeitada proporciónaa o medio Equipe Media. Doutra banda, no lado do muro continúa a guerra, e Marrocos ten unha estratexia para non recoñecer a guerra e ocultar dalgunha maneira o verdadeiro nivel da situación. Con todo, a Fronte Polisario subliñou que esta decisión non vai condicionar o combate que teñen os saharauís no país caribeño. Ademais, isto foi un movemento e un movemento xera outros: por exemplo, Alxeria e China lanzaron unha declaración conxunta para protexer o dereito de autodeterminación do Sahara Occidental. As cousas móvense, e veremos que influencia ten en España.

En Hego Euskal Herria convocáronse diversas concentracións para condenar a ocupación do Sahara e para denunciar a decisión do Goberno de España. Que pasos daredes agora? Que prevedes?

Non sei até que punto o tema vai conseguir capacidade de mobilización neste momento. Pero na medida en que é un tema político, hai que interpelar politicamente directamente ao Goberno de España e especialmente ao PSOE, porque foi unha traizón histórica. En Euskal Herria hai unha sensibilidade moi significativa cara a este tema, creo que a moita xente fixéronlle dano. Pero o Goberno tomou unha decisión nun contexto no que todo o que é Ucraína está no centro, e parece que queren que isto pase por unha banda; hai que tentar que non sexa así. Temos que interpelar ao Goberno e facer que a xente que apoiou ao PSOE reconsidere realmente a quen apoiaron. Ademais, como xa se mencionou anteriormente, tamén temos que interpelar a Podemos. A ver que van facer agora desde a súa posición de poder. A pesar de que parece que a decisión a tomou o PSOE, Podemos ten unha gran responsabilidade, xa que comparten o Goberno e a decisión foi do Goberno español.

Até que punto afecto á cidadanía vasca o conflito entre Marrocos e o Sahara Occidental?

Aféctanos nun sentido amplo. Os vascos vémolo como un conflito moi afastado, e non imaxinamos até que punto aféctanos, pero os acordos económicos con Marrocos teñen unha gran influencia aquí. Cabe destacar o espolio que vive o pobo saharauí. Unha chea de empresas, multinacionais de todo o mundo, están a explotar un país en proceso de descolonización, e iso é ilegal. Por pór un par de exemplos: por unha banda, no sector agrario cada vez fanse máis cousas en Marrocos e despois trasládanse aquí, co impacto que iso ten aquí; doutra banda, na industria, Siemens Gamesa, por exemplo, en Navarra pechou algunhas plantas nos últimos anos e trasladou a súa produción a Marrocos, é dicir, ten negocios en zonas ocupadas, parques eólicos, etc.

En Euskal Herria a solidariedade do Sahara vincúlase co envío de alimentos e a acollida dos nenos. Eses dous están aí e hai que mantelos, pero a solución dun problema político é política, e agora o que toca é interpelar e sinalar co dedo a quen apoiaron esta decisión.