En Ablitas, na Ribeira de Navarra, aínda pode haber moitos tesouros arqueolóxicos da época romana, que poden dar a oportunidade de coñecer como vivía a xente de fai 2.000 anos. Aos poucos vaise escavando o xacemento dO Villar, non moi afastado do núcleo urbano, e entre eles atópase un mosaico de gran tamaño, un dos máis importantes achados en Euskal Herria

Por iniciativa do Goberno de Navarra e do Concello de Ablitas, o mosaico foi restaurado e exposto na casa de cultura, xunto a unha exposición que explica o contexto. O mosaico é de tres colorees (branco, negro e vermello) e mide 2,35 metros cadrados. Estímase que en total ten 235.000 teselas decoradas con 116 rosetas e 108 cruces. Probablemente é similar a outros xacementos romanos importantes que se conservan no Museo de Navarra.

O mosaico foi descuberto en 2017 nO Villar dentro dunha das campañas de escavacións participativas que anualmente realizan xunto aos veciños da zona, e desde entón sufriu danos debido á traxectoria dos animais roedores que estaban a despegar os teselas, e tamén para non sufrir expoliaciones ou roubos, polo que decidiron rehabilitalo e trasladalo.

O Villar, unha gran granxa

As ruínas romanas de Ablitas coñécense polo menos desde 1925 –como di a arqueóloga María Jesús Berraondo–. A principios de século, ademais, apareceu un tesouro de moedas iberoromanas, pero fóra do contexto estratigráfico e moi disperso.

As primeiras escavacións dO Villar non se realizaron até o ano 2010. O xacemento ten trázaa dunha clásica granxa romana, e os arqueólogos din que a zona enteira pode ter polo menos 40.000 metros cadrados, dos cales uns 4.000 están protexidos e gardados cun valo.

Estas vilas romanas ou villae (en plural en latín -ae) levaron á Ribeira de Navarra un tipo de asentamento rural innovador, totalmente dedicado á agricultura. Ademais das zonas destinadas a escravos, animais e cultivos, as granxas tamén contaban cun espazo urbano –vivía o dono da casa ou o Dominus–, que é o que se atopa protexido no xacemento de Ablitas, que viu por georadar que aínda existen numerosos edificios no subsolo.

Hipocalero: unha casa con calefacción

Nas escavacións realizadas até o momento detectáronse algúns destes edificios, entre eles os que posúen un sistema de calefacción ou un hipocausto para manter o solo quente. Ablitaskoa é un dos xacementos mellor conservados do País Vasco.

En 2013 tamén se atopou un obxecto especial nun peristilo ou pasaxe: Unha pequena figura de bronce do deus Cupido, moi ben labrada e conservada. Podía ter unha función relixiosa ou simplemente ser utilizada como ornamento.

Calzuda romana non moi afastada

O Villar atopábase nun lugar estratéxico, próximo ás cidades de Cascantum e Belsinone, xunto á ruta que unía Tarraco con Asturica-Astorga. Non é difícil imaxinar, por tanto, que os cultivos producidos na zona trasladaríanse facilmente a esas cidades grazas á calzada romana.

Os romanos utilizaban unha enxeñaría complexa para construír estas "autoestradas" de corenta metros de ancho e centos de quilómetros: limpaban os arredores, achandaban e colocaban numerosas capas de pedra arenisca e yeso.

De feito, as mellores partes desta calzada conserváronse na zona. Apenas a medio quilómetro do xacemento dO Villar han desenterrado a parte baixa da calzada grazas á fosilización dos nomes de “Camiño dos Romanos” ou “Camiño Mallen” (cidade de Belsione), entre outros.

En Ablitas, podemos ver como eran as vías de comunicación, as casas, os núcleos rurais e a arte de fai dúas mil anos. Todo iso nun decorado único.