A asociación Iturburua traballa na construción dun espazo de recursos para as danzas e músicas tradicionais vascas. Pártese dunha análise da situación. Durante un ano, Peio Labeyrie realizou un percorrido polas diferentes asociacións e axentes que, dunha ou outra forma, traballan coa danza e a música vasca, para analizar a cantidade e o tipo de actividades que levan a cabo.

En primeiro lugar, lembrou a orixe deste proxecto. A finalidade perseguida por unha soa asociación viuse alterada nos últimos anos, facéndose máis extensa. “A asociación Herri Soinu comezou o seu proxecto de crear un centro cultural en Uztaritze fai uns dez anos. Finalmente, coa montaxe da Mancomunidade Única de Iparralde, este proxecto cambiou. E o eixo deste proxecto estaba no pacto territorial 2015-2020: crear un proxecto estructurante para a música e a danza vasca”. Tres asociacións xurdiron cos obxectivos dun mesmo proxecto: Levaba para Zuberoa Herri Soinu, Iparraldeko Dantzarien Biltzarra (IDB) e o profesor de danza Johañe Etxebest. Uníronse a tres.

Nos dous anos seguintes trátase de concretar a forma de levalo a cabo. “Mencionouse, por exemplo, a necesidade dun gran arquivo. Mostrar as peculiaridades das nosas artes: o seu sentido, a súa dimensión social, e non só artística. Outro é como a profesionalización pode axudar a un mundo amateur. A maioría somos amateurs, tanto na danza como na música, e esa é a nosa forza. Tamén se mencionaron outros camiños que hoxe en día queremos abrir á xente”.

Unha definición que lles serve de axuda para facer unha recompilación da situación actual. Máis de 8.000 persoas contaron bailes e músicos vascos en Ipar Euskal Herria. “Nestes axentes aparecen nove tipos: grupos de danza, escolas de música, txarangas, asociacións de aprendizaxe de mutxikos, organizadores de rituais, asociacións que organizan proxectos culturais non rituais, compañías de danza e, finalmente, federacións e institucións como EKE ou Sü Azia”. No apartado de música, por exemplo, hai uns 600 alumnos que están a aprender música tradicional vasca. Representan ao 15% dos estudantes que cursan estudos de música en Lapurdi, Baixa Navarra e Zuberoa en xeral. Aínda que deron unha ampla definición á música tradicional: “Por suposto, recibimos instrumentos tradicionais como o txistu, a gaita, a trikitixa, o pandero e outros como a metade, e despois o acordeón de man, o violín e o clarinete, que se integraron na tradición desde hai cen anos ou máis. Consideramos que un músico así pode converterse nun músico tradicional”. O que si está seguro é que dezasete escolas de música mostran música tradicional. Como até agora non se realizou tal relato, trátase de seguir a evolución nesta lección de seguimento.

Que repertorio transmitir? Como formar ao profesorado? Elaborar ou non un currículo? Estas preguntas teñen que ser respondidas. “O obxectivo sería definir o que somos, o que son as nosas prioridades e, nese sentido, acertar as estruturas oficiais. Desde o punto de vista da formación, digamos, para adaptarnos ás nosas peculiaridades. Por exemplo, creando un departamento especial no conservatorio como o teñen nas Landas”.

Labeyri deu outro exemplo de ensino para os nenos. Dado que nas escolas faise á mocidade a primeira cata ou “captación” de música, con cancións de diversión déronse conta de que os de Euskal Herria non teñen sitio polo si ou polo non, salvo nas escolas que o teñen. “Todos os métodos atopados son franceses; por tanto, os nenos aprenden cancións de xoguete en francés; sabemos que hai cancións de xoguete que se poden ensinar en eúscaro; similares. Como podemos introducir isto na pedagoxía? Así mesmo, como traballar o oído desde a oralidad? Xa que por tradición se ensinaba música dese tipo”.

A necesidade de bases na danza

Os instrumentos musicais e as músicas do País Vasco impártense xa nas escolas de música. Estruturouse de maneira algo impartida polos seus ensinos de oficio. En canto á danza, aínda quedou algunha que outra opción, o local, a cuadrilla ou a cuadrilla. “A danza e a música diferenciáronse ao introducir a música tradicional nos conservatorios e nun ensino formal. A música tradicional ha tido o gusto de pasar a un ensino profesional con profesores diplomados”, di Labeyri. “A danza vasca non tivo iso, e estivemos como somos”. Nesta sección o portador de Iturburu veo como unha necesidade, xa que hai moitos tipos de pedagoxía á hora de ensinar a danza. “Moitas pedagoxías teñen o seu valor e non queremos ir dicir: ‘É así e tes que facelo’, pero queremos axudar á persoa que o está facendo. Preguntando que necesita e en que podemos colaborar”.

Con todo, ve a necesidade de falar dunha pedagoxía común. Dando exemplo dun paso de baile, sinala: “Diferentes métodos de elaboración de entrexantes. Cada pobo ten a súa particularidade nalgúns pasos. Para nós é moi importante reter isto, pero que é importante: que o neno aprenda esta particularidade ou a técnica de aprender? Queremos propor un lugar para discutilo e atopar unha solución común”.

Doutra banda, a Casa de Danzas e Músicas Vascas pretende ser unha ferramenta para transmitir ese coñecemento e esa danza popular. Para iso, un dos retos é a concentración e difusión dos traballos de recollida. “O obxectivo é que todo o que se reúna sexa accesible. Démonos conta de que, en moitas ocasións, a xente non sabe a quen volver”.

Tamén se deron conta de que a esencia, a ambición e a ignorancia sobre a orixe está estendida. “Pero hai unhas bases que hai que coñecer: de onde saíu a danza que facemos? Por que se facía? Os nenos e nenas deben saber que o Aurresku que bailamos chámase Saúdo, é guipuscoano. Algúns din: ‘Isto é danza nacional!’. Non, non é iso, volveuse así!”.

En 2022 ou, por tanto, en 2023, queren ver a casa da danza e da música vasca ou ese espazo de recursos. “O obxectivo é, si, atopar un sitio; ou mellor aínda, unha chea de sitios que se organizarían en rede”, ha testado Peio Labeyri.